HỌC TẬP VÀ LÀM THEO TẤM GƯƠNG ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH VỀ TỰ PHÊ BÌNH VÀ PHÊ BÌNH TRONG “SỬA ĐỔI LỐI LÀM VIỆC"
05 Tháng 06 Năm 2013 / 7023 lượt xem
Nguyễn Văn Công
GĐ Khu Di tích Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch
Cách đây đúng 66 năm, năm 1947, tác phẩm “Sửa đổi lối làm” việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh được xuất bản lần đầu tiên ở căn cứ địa Việt Bắc. Trong những năm kháng chiến chống Pháp, “Sửa đổi lối làm việc” đã trở thành tập sách gối đầu dường đối với đông đảo cán bộ, đảng viên và là tài liệu học tập chủ yếu của các lớp huấn luyện chính trị, các đợt chỉnh huấn trong Đảng cũng như các đoàn thể quần chúng. Nó đã góp phần to lớn nâng cao sức mạnh chiến đấu của Đảng, tạo nên nguồn sinh lực mới cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp mau chóng đi đến thắng lợi hoàn toàn.
Tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” của Chủ tịch Hồ Chí Minh là tác phẩm có giá trị rất lớn về nhiều mặt, trong đó tự phê bình và phê bình là nội dung xuyên suốt. Tư tưởng nổi bật của Người về tự phê bình và phê bình thể hiện trong tác phẩm này là “trị bệnh cứu người”, vì sự tiến bộ của đội ngũ đảng viên, cán bộ và sự trưởng thành lớn mạnh của Đảng ta. Cho đến thời điểm tác phẩm ra đời (1948), mặc dù thời gian cầm quyền của Đảng ta chưa dài nhưng cũng đã bộc lộ những thiếu sót, khuyết điểm ở một bộ phận đảng viên, cán bộ. Là một đảng viên và nắm giữ cương vị lãnh tụ cao nhất của Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã kiên quyết chỉ rõ những khuyết điểm của Đảng cũng như của đảng viên, cán bộ, đồng thời, đặt vấn đề phải tiến hành tự phê bình và phê bình trong Đảng.
Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: công việc đấu tranh giành độc lập dân tộc là một việc hết sức khó khăn gian khổ mà đã đạt được thành quả, thì chúng ta phải giữ cho được và phải bảo vệ bằng được. Muốn giữ được và bảo vệ được thì cán bộ đảng viên phải làm việc tốt hơn, khéo hơn và điều quan trọng hơn nữa là phải biết tự kiểm điểm, tự phê bình và tự sửa chữa.
Ngay trong chương đầu tiên của tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có đề mục “Phải sửa đổi lề lối làm việc của Đảng”. Người viết: “Đảng ta hy sinh tranh đấu, đoàn kết, lãnh đạo nhân dân, tranh lại thống nhất và độc lập. Công việc đã có kết quả vẻ vang.
Nhưng nếu mổi cán bộ, mỗi đảng viên làm việc đúng hơn, khéo hơn, thì thành tích của Đảng còn to tát hơn nữa... Vì vậy ngay từ bây giờ, các cơ quan, các cán bộ, đảng viên, mỗi người, mổi ngày phải thiết thực tự kiểm điểm và kiểm điểm đồng chí mình. Hể thấy khuyết điểm thì phải kiên quyết tự sửa chữa và giúp đồng chí mình sửa chữa. Phải như thế, Đảng mới chóng phát triển, công việc mới chóng thành công”(1).
Khi kết thúc phần này, Người lại viết: “Mỗi cán bộ, đảng viên mỗi ngày phải tự kiểm tra, tự phê bình, tự sửa chữa, như mỗi ngày phải rửa mặt. Được như thế thì trong Đảng sẽ không có bệnh, mà Đảng sẽ mạnh khoẻ vô cùng”(2).
Cũng trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc”, Người đồng thời chỉ rõ: “Khuyết điểm cũng như chứng bệnh. Phê bình cũng như uống thuốc. Sợ phê bình, cũng như có bệnh mà giấu bệnh. Không dám uống thuốc. Để đến nỗi bệnh ngày càng nặng… Nói về từng người, nể nang không phê bình, để cho đồng chí mình cứ sa vào lầm lỗi, đến nỗi hỏng việc. Thế thì khác nào thấy đồng chí mình ốm, mà không chữa cho họ. Nể nang mình, không dám tự phê bình, để cho khuyết điểm của mình chứa chất lại. Thế thì khác nào mình tự bỏ thuốc độc cho mình!”(3).
Vì vậy, trong bất cứ hoàn cảnh nào, mỗi cơ quan, mỗi tổ chức đều phải chú trọng đến công tác tự phê bình và phê bình. Nhưng để phát huy hết những ý nghĩa của công tác này, đòi hỏi phải nhận thức rõ những yêu cầu của nó. Trước hết, tự phê bình và phê bình phải mang tính giáo dục. Thông qua tự phê bình và phê bình mỗi cán bộ, đảng viên, công chức có dịp rèn luyện và nâng cao phẩm chất đạo đức, phát triển trí tuệ và năng lực công tác. Ngoài ra, tự phê bình và phê bình phải mang tính khách quan, trung thực, chân thành và công khai. Khi phê bình mình cũng như phê bình người khác, phải tôn trọng thực tế khách quan, không suy tính nhỏ nhen, không vội vàng quy kết, đồng thời, phê bình cũng như cứu người, phải lấy lòng chân thành, lấy lòng thân ái mà thẳng thắn phê bình đồng nghiệp, đồng chí mình. Bên cạnh đó, công tác tự phê bình và phê bình phải đảm bảo tính cụ thể, thiết thực, kịp thời. Có như vậy tự phê bình và phê bình mới thật sự là vũ khí sắc bén, đem lại hiệu quả thiết thực đồng thời giữ vững sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng, xây dựng Đảng ta thật sự trong sạch và vững mạnh.
Những lời chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong "Sửa đổi lối làm việc" cũng như trong nhiều bài nói và bài viết sau này đã thật sự đặt nền móng cho việc xây dựng một chế độ tự phê bình và phê bình có nền nếp trong Ðảng ta. Và nhờ sử dụng tự phê bình và phê bình như một vũ khí, Ðảng ta đã gặt hái được nhiều kết quả trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Ðảng. Qua đó, góp phần làm cho Ðảng ta làm tròn sứ mệnh của một Ðảng tiên phong, lãnh đạo nhân dân giành những thắng lợi vĩ đại. Tuy nhiên, trong cuộc sống, không phải mọi việc đều suôn sẻ. Công tác xây dựng, chỉnh đốn Ðảng nói chung, tự phê bình và phê bình nói riêng, nhiều lúc, nhiều nơi còn bị buông lỏng hoặc tiến hành một cách hình thức, qua loa, chiếu lệ. Sinh hoạt tự phê bình và phê bình bị biến dạng dưới nhiều kiểu, nhiều cách. Phổ biến nhất là tình trạng nể nang, né tránh, không dám nói thẳng, nói thật, "nói tốt trước mặt, hục hặc sau lưng". Lợi dụng tự phê bình và phê bình để đề cao cá nhân, bơm thổi những việc mình làm được, bào chữa những việc mình làm hỏng; che giấu khuyết điểm cho nhau; vuốt ve, ca tụng lẫn nhau; hoặc ngược lại, bới móc và đả kích nhau, biến những cuộc họp kiểm điểm thành nơi "đấu đá" và "hạ bệ" nhau. Những lệch lạc nêu trên cần được kịp thời chấn chỉnh. Trả lại giá trị đích thực cho nguyên tắc tự phê bình và phê bình, đồng thời lành mạnh hóa sinh hoạt tự phê bình và phê bình trong Ðảng là một yêu cầu bức thiết.
Trước những ý kiến cho rằng, tiến hành tự phê bình và phê bình là vô hình dung vạch rõ khuyết điểm của Đảng, của Chính phủ, của mình cũng như đồng chí mình, và như vậy kẻ địch sẽ lợi dụng để phá hoại Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh lập luận: làm người khó ai tránh khỏi lỗi lầm, thiếu sót. Đảng ta là tổ chức chính trị tiên phong của giai cấp công nhân, tập hợp những chiến sĩ trung kiên, thông minh, dũng cảm…, nhưng Đảng cũng từ trong xã hội mà ra, không phải “trên trời rơi xuống” nên không tránh khỏi khuyết điểm, thiếu sót. Người chỉ ra nhiều lý do khách quan, chủ quan dẫn tới nhiều thiếu sót, khuyết điểm, thậm chí sai lầm của cán bộ, đảng viên. Điều đó là lẽ bình thường, quan trọng là thái độ của những người cộng sản ra sao trước những lỗi lầm mắc phải. Nếu “sợ mất uy tín và thể diện”, không quyết tâm sửa chữa sai lầm, khuyết điểm, đó là điều bất bình thường. Người khẳng định: “Một Đảng mà giấu giếm khuyết điểm của mình là một Đảng hỏng. Một Đảng có gan thừa nhận khuyết điểm của mình, vạch rõ những cái đó, vì đâu mà có khuyết điểm đó, xét rõ hoàn cảnh sinh ra khuyết điểm đó, rồi tìm kiếm mọi cách để sửa chữa khuyết điểm đó. Như thế là một Đảng tiến bộ, mạnh dạn, chắc chắn, chân chính” (4).
Với cách dặt vấn đề như vậy, rõ ràng Chủ tịch Hồ Chí Minh không “siêu nhân hoá” con người cán bộ, đảng viên mà xét họ trong môi trường sống cụ thể và nêu quan điểm tự phê bình và phê bình chính là thang thuốc “xổ bệnh” rất có hiệu nghiệm để tẩy trừ những khuyết điểm, thiếu sót của cán bộ đảng viên, nhằm làm cho họ sống cao đẹp hơn, phục vụ cho nhân dân được nhiều hơn.
Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ phê bình thì phải cho đúng. Để phê bình và tự phê bình đạt được kết quả mong muốn, điều có ý nghĩa then chốt là phải “phê bình cho đúng”. Phê bình cho đúng chẳng những không làm giảm thể diện, uy tín của người bị phê bình, trái lại, còn làm cho sức mạnh, uy tín của Đảng và cán bộ đảng viên tăng lên. Muốn phê bình cho đúng, trước hết phải xác định đúng mục đích và đối tượng phê bình. Phê bình cốt là để giúp nhau sửa chữa khuyết điểm, làm việc cho tốt hơn, tạo ra sự đoàn kết, thống nhất nội bộ. Phê bình mình cũng như phê bình người khác không phải là dịp để công kích lẫn nhau, nói xấu và bôi nhọ danh dự của nhau. Bản thân mình khi phê bình người khác không phải là soi mói, “bới lông tìm vết” của đồng chí mình để tìm cơ hội “hạ bệ” lẫn nhau. Vì vậy, Người yêu cầu cần phải tránh triệt để hiện tượng: “Khi phê bình ai, không phải vì Đảng, không phải vì tiến bộ, không phải vì công việc, mà chỉ công kích cá nhân, cãi bướng, trả thù, tiểu khí”(5). Người xác định đối tượng cần phê bình là công việc chứ không phải phê bình người. Những việc làm sai trái, những suy nghĩ lệch lạc, sai lầm, khuyết điểm dù đó là của cá nhân hay của tổ chức, dù đó là đảng viên bình thường hay là cán bộ cấp cao đều phải được phê bình một cách kiên quyết và “phải lập tức sửa chữa”. Người nhấn mạnh: Đối với cơ quan lãnh đạo cũng như đảng viên giữ cương vị lãnh đạo trong các cơ quan đảng, nhà nước, đoàn thể phải hết sức gương mẫu trong việc thực hiện tự phê bình và phê bình, tuyệt đối không được “phùng mang trợn mắt” làm thui chột tinh thần của đảng viên, quần chúng nhân dân trong đấu tranh phê bình, tự phê bình.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, có thái độ đúng với những khuyết điểm, thiếu sót và tìm ra phương pháp phê bình thích hợp là điểm có ý nghĩa mấu chốt trong nâng cao hiệu quả của tự phê bình và phê bình trong Đảng. Người cũng nghiêm khắc lên án thái độ, cách xử lý không đúng đắn trước những khuyết điểm, thiếu sót của tổ chức đảng hay cán bộ, đảng viên. Khi có người mắc phải sai lầm, khuyết điểm, thái độ đúng của cán bộ, đảng viên, tổ chức đảng là không “đao to búa lớn”, vội vàng chụp mũ cho họ là “cơ hội chủ nghĩa” rồi đi đến cảnh cáo “khai trừ” một cách áp đặt. Muốn cho họ thành tâm sửa chữa, phải tiến hành giải thích rõ ràng, làm cho họ tự nhận thấy sai sót của mình để vui lòng sửa chữa. Để làm được điều đó, “phải biết cách phê bình sáng suốt, khôn khéo, như chiếu tấm gương cho mọi người soi thấu những khuyết điểm của mình, để tự mình sửa chữa”(6). Phê bình “khôn khéo” ở đây, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, là phải đồng thời vạch rõ ưu điểm và khuyết điểm, tránh dùng những lời mỉa mai, chua cay đâm thọc, không được hữu khuynh “a dua”, “tâng bốc” mà phải phê, tự phê một cách “ráo riết, triệt để, thật thà, không nể nang thêm bớt”.
Sự “khôn khéo” còn thể hiện ở chỗ tiến trình tự phê bình và phê bình phải được đặt trong khuôn khổ của tổ chức, có sự lãnh đạo chặt chẽ. Lãnh đạo, chỉ huy phải khơi dậy được tinh thần dân chủ không chỉ trong Đảng mà cả trong quần chúng nhân dân. Làm như thế mới tránh được hiện tượng đảng viên, cán bộ và quần chúng nhân dân dù có ý kiến cũng không dám nói, không dám đấu tranh phê bình. Chủ tịch Hồ Chí Minh còn cho rằng: “Họ không dám nói không phải vì họ không có ý kiến, nhưng vì họ nghĩ nói ra cấp trên cũng không nghe, không xét, có khi lại bị “trù” là khác.
Họ không dám nói ra nên họ cứ để trong lòng, rồi sinh ra uất ức, chán nản, sinh thói “không nói trước mặt, chỉ nói sau lưng”,“trong Đảng im tiếng, ngoài Đảng nhiều mồm” sinh ra thói “thậm thà thậm thụt” và những thói xấu khác.
Kinh nghiệm là: cơ quan nào mà trong lúc khai hội, cấp trên để cho mọi người có gì nói hết, cái đúng thì nghe, cái không đúng thì giải thích, sửa chữa, ở những cơ quan đó mọi người đều hoạt bát mà bệnh “thì thầm thì thào” cũng hết”(7).
Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: tự phê bình và phê bình phải được tiến hành một cách thường xuyên liên tục. Làm được như vậy, theo Người: các sai lầm khuyết điểm sẽ được rửa sạch ngay khi nó mới phôi thai. Còn “nếu để sai lầm, khuyết điểm trở nên to tát rồi mới đem ra “chỉnh” một lần, thế là “đập” cán bộ. Cán bộ bị “đập”, mất cả lòng tự tin, người hăng hái cũng hoá thành nản chí, từ nản chí đi đến vô dụng”(8), như thế là không thực hiện đúng mục đích của tự phê bình, phê bình, không vì sự tiến bộ mà còn mất dần đảng viên, cán bộ.
Những ý kiến về tự phê binh và phê bình cho đúng của Chủ tịch Hồ Chí Minh vừa nói lên tính Đảng, vừa nói lên tính nhân văn, văn hoá của người tự phê bình và phê bình. Muốn sửa chữa sai lầm khuyết điểm đi đến sự tiến bộ thì phải dựa vào lòng tự giác của đảng viên, cán bộ và dùng biện pháp giải thích, thuyết phục. Điều đó là hết sức cần thiết nhưng như thế không có nghĩa là không giải quyết bằng con đường tổ chức. Người chỉ ra lỗi lầm cũng có “việc nhỏ, việc to”, nếu không dùng biện pháp xử phạt thì kỷ luật của Đảng cũng trở nên lỏng lẻo, và điều đó cũng là sự mở đường cho bọn cố ý dễ dàng phá hoại Đảng ta. Do vậy, để tự phê bình và phê bình được tăng thêm hiệu quả thì phải kết hợp chặt chẽ với biện pháp tổ chức, soi xét kỹ lưỡng từng trường hợp để có hình thức xử lý thích hợp.
Thực tế cho thấy: khi nào nguyên tắc tự phê bình và phê bình bị buông lỏng, sao nhãng, hoặc thực hiện không đúng với tinh thần, tư tưởng Hồ Chí Minh thì khi đó, tổ chức Đảng không thể vững mạnh, thậm chí rơi vào tình trạng suy thoái, nguy cơ mất còn đối với Đảng, với sự nghiệp Cách mạng của Đảng được đặt ra. Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI đã báo động về nguy cơ này khi nhận định: “Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cao cấp, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống với những biểu hiện khác nhau về sự phai nhạt lý tưởng, sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, cơ hội, thực dụng, chạy theo danh lợi, tiền tài, kèn cựa địa vị, cục bộ, tham nhũng, lãng phí, tùy tiện, vô nguyên tắc...”. Tình trạng đó “đã làm giảm sút lòng tin của nhân dân đối với Đảng, nếu không được sửa chữa sẽ là thách thức đối với vai trò lãnh đạo của Đảng và sự tồn vong của chế độ”. Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI đã vạch rõ những nguyên nhân khách quan và chủ quan của tình trạng trên đây, trong đó nhấn mạnh một nguyên nhân chủ quan: “các nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình ở nhiều nơi vừa bị buông lỏng trong thực hiện, vừa chưa được quy định cụ thể để làm cơ sở cho công tác kiểm tra, giám sát...”(9.
Là một chiến sĩ cộng sản đã lăn lộn, từng trải, dày dạn kinh nghiệm, với nhãn quan chính trị hết sức nhạy bén, Chủ tịch Hồ Chí Minh sớm nhìn thấu được nguy cơ của một Đảng cầm quyền là dễ vấp phải những sai lầm, khuyết điểm. Người đã chỉ ra một cách cụ thể và đồng thời bốc trúng thang thuốc “xổ bệnh” có hiệu quả cao là tiến hành phê bình trong Đảng. Phê bình cho đúng được Chủ tịch Hồ Chí Minh luận giải trong tất cả các đề mục của tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” đều toát lên tư tưởng của Người về tình yêu thương con người, vì sự tiến bộ của mỗi đảng viên, cán bộ. Người cổ vũ và chỉ rõ cho mỗi đảng viên, cán bộ con đường tự giải thoát và giúp nhau giải thoát khỏi mọi chứng bệnh, vượt lên mọi cám dỗ thấp hèn, thực sự là con người mới xã hội chủ nghĩa.
Hiện nay, toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta đang thực hiện cuộc vận động lớn: “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”. Để cuộc vận động đạt được mục tiêu đề ra thì giải pháp hàng đầu là tiến hành tự phê bình và phê bình mà điểm then chốt của nó là phải tự phê bình và phê bình cho đúng như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ ra cách đây 65 năm ở trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc”. Tự phê bình và phê bình cho đúng cũng chính là một biểu hiện của sự thấm sâu tư tưởng, tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh trong mỗi chúng ta.
(1) HCM Toàn tập, tập5, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2000, tr.232,233.
(2) HCM Toàn tập, tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2000, tr.239.
(3) HCM Toàn tập, tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2000, tr.261,262.
(2) HCM Toàn tập, tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2000, tr.239.
(3) HCM Toàn tập, tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2000, tr.261,262.
(4) HCM Toàn tập, tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2000, tr. 261.
(5) HCM Toàn tập, tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2000, tr. 258.
(6)HCM Toàn tập, tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2000, tr. 244.
(7) HCM Toàn tập, tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2000, tr. 244.
(8) HCM Toàn tập, tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2000, tr. 282
(9) Nghị quyết số 12-NQ/TW Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay.