Bác Hồ với việc rèn luyện thể dục, nâng cao sức khỏe

ThS. Lê Thị Thanh Loan

Phòng Tuyên truyền, Giáo dục

Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là một nhà cách mạng vĩ đại, mà còn là tấm gương sáng trong việc rèn luyện thân thể. Suốt cả cuộc đời Bác, Người luôn có ý thức rèn luyện thể dục, nâng cao sức khỏe để có thể phục vụ tổ quốc, phục vụ nhân dân nhiều hơn. Đồng thời, trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Người cũng không quên chăm lo đến sức khỏe, tuổi thọ của nhân dân, đến việc cải thiện thể trạng, nòi giống con người Việt Nam. Người luôn mong muốn mọi người dân được khỏe mạnh để xây dựng đất nước, xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của sức khỏe con người, sức khỏe nhân dân, muốn làm bất cứ việc gì cũng phải có sức khỏe, nên trong công cuộc xây dựng nền móng chế độ mới sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Trung ương Đảng đã nêu lên một vấn đề có tính quốc sách: phải nâng cao sức khỏe cho toàn dân. Việc cần làm đầu tiên là phải thành lập cơ quan lãnh đạo, chỉ huy về thể dục thể thao cho toàn dân trên cả nước. Ngày 30/01/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký ban hành Sắc lệnh số 14 thiết lập tại Bộ Thanh niên một Nha Thể dục Trung ương. Sắc lệnh số 14 là văn bản pháp luật đầu tiên của Chính phủ thành lập cơ quan quản lý nhà nước về Thể dục thể thao, khai sinh nền thể dục thể thao của chế độ mới.

Ngày 27/3/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 33 thành lập Nha Thanh niên - Thể dục thuộc Bộ quốc gia giáo dục. Nha Thanh niên – Thể dục là cơ quan quản lý, điều hành công tác thể dục thể thao trong phạm vi cả nước, chăm lo cho sức khỏe nhân dân. Đây là điều chưa từng có trong lịch sử dân tộc Việt Nam từ trước Cách mạng Tháng Tám. Cùng ngày, Báo Cứu quốc đăng bài “Sức khỏe và thể dục” của Chủ tịch Hồ Chí Minh, thực chất là lời kêu gọi toàn dân tập thể dục của Người. Đây là một văn kiện quý giá soi đường, chỉ lối, định hướng cho sự hình thành và phát triển của nền thể dục thể thao và có sức cổ vũ to lớn cho phong trào “Khoẻ vì nước” đầy sôi động ngay sau đó.

Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng thể dục thể thao đối với thế hệ trẻ vì đây là lực lượng tương lai của đất nước, trong đó có giáo dục thể chất tuổi trẻ học đường trong nền giáo dục toàn diện. Người đã chỉ ra những yếu tố cơ bản của nền giáo dục toàn diện gồm thể dục, trí dục, đức dục và mỹ dục. Đây là bốn yếu tố cơ bản có quan hệ mật thiết với nhau trong một chỉnh thể thống nhất giáo dục và đào tạo con người phát triển toàn diện. Dù bận trăm công ngàn việc trên cương vị là người lãnh đạo cao nhất của Đảng, của Nhà nước, nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn luôn dành thời gian quan tâm nhắc nhở mọi người chăm chỉ luyện tập thể dục thể thao.

Ngày 10/11/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến dự ngày Thanh niên quốc tế tổ chức tại Quảng trường Nhà hát thành phố Hà Nội. Người nói rõ: “ở thôn quê cũng như ở thành thị, còn rất nhiều đồng bào yếu đuối. Mang danh cán bộ thể dục, các học sinh có bổn phận phải làm cho toàn thể đồng bào cùng khỏe, có như vậy, công phu luyện tập của anh em mới không vô ích. Phải phổ thông hóa, đại chúng hóa và dân chủ hóa thể dục”1. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, ở chiến khu Việt Bắc, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên cùng cán bộ, chiến sĩ rèn luyện thể lực bằng cách chạy, đi bộ, bơi lội, leo núi, đánh bóng chuyền. Bác đề ra nguyên tắc chỗ ở của Bác nên cách nơi Chính phủ đóng khoảng ba kilômét, phải có bãi để làm sân bóng và có suối để bơi. Lời Bác dặn giống như một bài thơ, dễ nhớ, anh em nghe nhiều thành thuộc: “Trên có núi/ Dưới có sông/ Có đất ta trồng/ Có bãi ta vui/ Tiện đường sang Tổng bộ/ Thuận lối tới Trung ương/ Nhà thoáng, ráo, kín mái/ Gần dân, không gần đường”.

Chiều chiều sau giờ làm việc, Bác cháu lại đi tăng gia sản xuất hoặc đánh bóng chuyền. Bác chơi bóng rất hoạt bát nên hôm nào có Bác thì cả sân bóng sôi nổi, vui hẳn lên. Hôm nào không đủ người đánh bóng chuyền thì đi bơi. Bác bơi theo kiểu dưỡng lão, ngả người, chân đạp nhẹ. Có lần đi công tác qua những suối lớn không lội được, anh em chuẩn bị mảng để cho Bác qua nhưng Bác không chịu đi mảng mà Bác cởi quần áo ngoài để lên mảng và bơi qua. Anh em cũng bơi theo Bác. Thế là tự nhiên giữa rừng vắng có một cuộc vượt sông rất thú vị, Bác rất hài lòng. Khi họp Hội đồng Chính phủ, Bác còn gọi tất cả các vị Bộ trưởng cùng tập thể dục buổi sáng hoặc tập quyền. Rất vui và đầm ấm.

Từ sau năm 1954, đất nước ta chuyển sang thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược, miền Bắc tiến hành cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa, miền Nam tiếp tục tiến hành cuộc cách mạng dân tộc dân chủ, nhằm giải phóng miền Nam tiến tới thống nhất nước nhà. Để xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, Bác Hồ chỉ rõ “trước hết cần có con người xã hội  chủ nghĩa”. Con người xã hội chủ nghĩa phải được phát triển toàn diện các mặt đức, trí, thể, mỹ. Về mặt thể chất, con người xã hội chủ nghĩa “phải là con người khoẻ mạnh, con người luôn luôn sẵn sàng, sẵn sàng có nghĩa là lúc nào cũng sung sức, cơ thể tốt, thần kinh tốt, sức khoẻ là như vậy. Chúng ta phải hiểu sức khoẻ đây là sức khoẻ của cơ thể, sức khoẻ của tinh thần, và chỉ có thể dục thể thao mới cho con người ta sức khoẻ như vậy”. Do đó, Bác Hồ dạy thanh niên: “Thanh niên cần phải chuyên tâm đi học và công tác, nhưng cũng cần có vui chơi, vui chơi lành mạnh là một bộ phận trong sinh hoạt của thanh niên… Trong vui chơi cũng có giáo dục. Cần có những thứ vui chơi văn hoá, thể dục thể thao có tính chất tập thể và quần chúng”2.

Ngày 18/9/1958, Chủ tịch Hồ Chí Minh dự cuộc họp Ban Bí thư Trung ương Đảng nghe báo cáo về vấn đề thể dục thể thao. Người lưu ý công tác tuyên truyền phải làm nổi bật được tầm quan trọng của thể dục thể thao đối với sản xuất, quốc phòng3. Ngày 18/12/1959, tại kỳ họp thứ 11, Quốc hội khóa I nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh báo cáo về Dự thảo Hiến pháp sửa đổi. Về quyền lợi và nghĩa vụ cơ bản của công dân, Người nêu rõ: “Công dân đều bình đẳng trước pháp luật. Nhà nước chú trọng đặc biệt việc giáo dục thanh niên về đức dục, trí dục và thể dục”.

Trong các chuyến đi thăm và nói chuyện với đồng bào, cán bộ các địa phương như Thái Nguyên (13/3/1960), Cao Bằng (21/02/1961), Tuyên Quang (25/3/1961), xã Đại Nghĩa, tỉnh Hà Đông, nay thuộc Hà Nội (07/10/1961), xã Quảng An, Hà Nội (29/9/1962), Nam Định (22/5/1963), Bắc Ninh, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An, Hải Phòng… ở đâu, Bác cũng đều nhắc đến tầm quan trọng sức khỏe với đồng bào, phải năng luyện tập thể dục thể thao, ăn ở vệ sinh.

Thể hiện sự quan tâm tới nền thể dục thể thao của nước nhà, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn trực tiếp tham dự các đại hội, hội nghị của ngành như: Ngày 20/12/1959, Người dự lễ khai mạc Đại hội thể dục, thể thao toàn quân lần thứ nhất tại sân vận động Hàng Đẫy (Hà Nội); Ngày 05/02/1961 Người dự Đại hội thể dục thể thao lần thứ nhất của Hà Nội tổ chức tại sân vận động Hàng Đẫy… Ngày 04/4/1963, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm và nói chuyện với Hội nghị Ủy ban thể thao các quân đội anh em họp tại Hà Nội. Người chúc Hội nghị làm việc tốt để đẩy mạnh phong trào thể dục thể thao trong quân đội, làm cho quân đội có sức khỏe, tinh thần khỏe để hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ của Đảng và Chính phủ các nước xã hội chủ nghĩa anh em giao phó.

Đặc biệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm đến công tác “trồng người”, đào tạo ra nguồn cán bộ thể dục thể thao cho Việt Nam: Ngày 14/12/1961, Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm Trường Trung cấp Thể dục thể thao Trung ương (Từ Sơn, Bắc Ninh). Bác căn dặn giáo viên và học sinh của trường: “Học thể dục thể thao không phải là để làm ông kiện tướng nọ, bà kiện tướng kia, mà để phục vụ sức khỏe nhân dân… Nhân dân ta nhờ tập luyện các môn võ cổ truyền đã đánh thắng bọn xâm lược. Ngày nay, ta phải kế tục truyền thống thượng võ của tổ tiên, nhưng phải chọn lọc”4. Ngày 07/7/1962, trong chuyến thăm Trung Quốc, Người đã đến thăm Trường Thể dục thể thao Bắc Kinh. Toàn thể 36 sinh viên thể dục thể thao Việt Nam trong đó có 5 nữ, đó là vốn quý của ngành Thể dục thể thao nước nhà, vô cùng sung sướng được đón Bác Hồ đến thăm. Bác hỏi thăm sức khoẻ và tình hình học tập, sinh hoạt của sinh viên. Bác căn dặn tất cả các sinh viên rằng: “Nước ta bị phong kiến, thực dân thống trị, nhân dân ta bị đói khổ hàng bao nhiêu năm, giống nòi kiệt quệ. Ngày nay chế độ mới phải quan tâm đầy đủ đến việc ăn, ở và sức khoẻ cho nhân dân. Công tác thể dục thể thao góp phần tăng cường sức khoẻ cho mọi người. Các cháu hãy cố gắng học tập tốt. Nhân dân đang mong chờ các cháu”5.

Từ năm 1956 đến mùa hè năm 1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiếp đón, gặp gỡ, thăm hỏi nhiều đoàn thể thao các nước bạn đến thăm và thi đấu hữu nghị tại Việt Nam: Ngày 04/11/1963, Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp Đoàn đại biểu thể dục thể thao Cuba do ông Hiram Gôngdalét, Giám đốc Vụ Cung cấp Ủy ban Thể dục thể thao Cuba dẫn đầu; Ngày 08/9/1964, Người tiếp Đoàn thể dục dụng cụ Liên Xô; Ngày 30/10/1964, Người tiếp Đoàn đại biểu Ủy ban Thể dục thể thao nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa; Ngày 22/12/1964, Người tiếp Đoàn bóng đá Thiên Tân (Trung Quốc) do Phó Chủ nhiệm Ủy ban Thể dục thể thao thành phố Vương Ngọc Đình dẫn đầu và Đoàn thể dục dụng cụ do Thiếu tá không quân Cao Quý Bình dẫn đầu sang thăm và thi đấu tại Việt Nam… Bên cạnh sự quan tâm, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn dành tặng những phần thưởng như huy hiệu, cờ và huân huy chương… động viên những tấm gương, tập thể điển hình xuất sắc để họ có động lực, cố gắng phấn đấu và cống hiến hơn nữa cho sự nghiệp thể dục thể thao nước nhà. Năm 1966 Đoàn Thể dục Thể thao Việt Nam đi dự Đại hội Thể thao Các lực lượng mới trỗi dậy (GANEFO) châu Á ở Phnôm Pênh trở về, đoạt được 4 huy chương vàng tại Đại hội nên Bác đã thưởng cho 4 huy hiệu của Người. Ngày 03/02/1967, Người còn ký Lệnh số 15-LCT, thưởng Huân chương Lao động hạng Ba cho Trưởng đoàn chuyên gia thể dục thể thao Trung Quốc Vương Ấu Lương đã có công giúp Chính phủ ta trong việc huấn luyện và đào tạo cán bộ thể dục thể thao6.

Từ nghiên cứu, vận dụng quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm, chỉ đạo sát sao cho sự nghiệp Thể dục, thể thao nước nhà với nhiều chủ trương, chính sách quan trọng về thể dục, thể thao. Theo đó, ngày 3/12/2010, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 2198/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược phát triển thể dục, thể thao Việt Nam đến năm 2020, với mục tiêu quan trọng hướng đến xây dựng và phát triển nền Thể dục, thể thao nước nhà nâng cao sức khỏe nhân dân, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, tăng tuổi thọ của người Việt Nam… Tiếp đó, ngày 1/12/2011, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 08-NQ/TW về “Tăng cường sự lãnh đạo của Ðảng, tạo bước phát triển mạnh mẽ về thể dục, thể thao đến năm 2020”, tiếp tục khẳng định: Phát triển thể dục, thể thao là một yêu cầu khách quan của xã hội, là trách nhiệm của các cấp ủy đảng, chính quyền và nhân dân; góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân; giáo dục ý chí, đạo đức, xây dựng lối sống và môi trường văn hóa lành mạnh; củng cố khối đại đoàn kết toàn dân; mở rộng quan hệ hữu nghị và hợp tác quốc tế.

Nghiên cứu, tuyên truyền giáo dục tấm gương tự rèn luyện sức khoẻ của Người để mọi người Việt Nam noi theo chính là góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân ta tiếp tục nỗ lực thực hiện Chỉ thị số 05 của Bộ Chính trị khóa XII “Về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” và Chuyên đề toàn khóa nhiệm kỳ Đại hội XIII của Đảng với chủ đề “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh về ý chí tự lực, tự cường và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”. Đặc biệt là thời đại công nghệ 4.0 ngày nay khiến lối sống thụ động gia tăng: ngồi nhiều, ít vận động, stress cao… Thể dục không chỉ là lựa chọn, mà là nhu cầu sống còn để chống lại bệnh tật, duy trì sự tỉnh táo, sáng tạo. Vậy nên, học tập tấm gương rèn luyện sức khỏe của Bác: "              Mỗi người cần xây dựng thói quen luyện tập thể dục thể thao đều đặn. " Tham gia các hoạt động thể chất do nhà trường, cơ quan, địa phương tổ chức. "        Tuyên truyền, vận động người thân cùng tham gia rèn luyện. " Lấy tấm gương của Bác Hồ để soi chiếu, nhắc nhở bản thân không ngừng rèn luyện hằng ngày.

Dù ở giai đoạn nào thì những lời dạy của Bác về rèn luyện sức khỏe luôn là kim chỉ nam cho thế hệ hôm nay và mai sau. Hãy chung tay xây dựng một thế hệ “vừa hồng, vừa chuyên, vừa khỏe mạnh”, góp phần xây dựng đất nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận định sức khỏe của con người là vốn quý của cách mạng, của đất nước. Chỉ có sức khỏe mới đem lại cho con người có cuộc sống hạnh phúc, có sức lao động, công tác, chiến đấu và học tập tốt. Ngày nay, với ý nghĩa đó, sức khỏe của toàn quân, toàn dân ta là điều kiện hàng đầu trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, nhất là trong thời kỳ đất nước đang chuyển mình trên con đường công nghiệp hóa, hiện đại hoá, hội nhập quốc tế. Mỗi người dân chúng ta đang, sẽ đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, nhất là về lĩnh vực thể dục thế thao nâng cao sức khỏe theo quan điểm của Người “dân cường thì quốc thịnh”, góp phần xây dựng đất nước Việt Nam “dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh” mà Bác hằng mong muốn.

Ghi chú:

1. Báo Cứu quốc, số 402, ngày 11-11-1946, trang 4, cột 1

2. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 9, tr.266, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia-Sự Thật, H. 2011

3. Biên bản Hội nghị Ban Bí thư, lưu tại Cục Lưu trữ VP Trung ương Đảng

4. Ban thường vụ tỉnh Bắc Ninh, Bác Hồ với Bắc Ninh, Nxb. Thế giới, Hà Nội, 2000, tr.69

5. Bác Hồ với thể dục thể thao Việt Nam, Nxb Thể dục, thể thao, Hà Nội, 1995, tr.104

6. Bản gốc Lệnh lưu tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I.