Thời đại Hồ Chí Minh thời đại rực rỡ trong lịch sử dân tộc

ThS. Nguyễn Thu Giang

Phòng Bảo quản, Môi trường di tích

Chủ tịch Hồ Chí Minh là người sáng lập Đảng Cộng sản Việt Nam, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam) và lãnh đạo nhân dân Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành độc lập, thống nhất đất nước. Với tầm nhìn thời đại, Người đã tìm được con đường cách mạng đúng đắn cho dân tộc Việt Nam và cùng với Đảng ta lãnh đạo, đưa dân tộc ta đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác.

Thời đại với sự xuất hiện của Hồ Chí Minh và hình thành tư tưởng của Người

Vào đầu thế kỷ XX, nhiều sự kiện lịch sử diễn ra làm thay đổi cục diện thế giới. Các nước đế quốc đua nhau tranh giành thuộc địa, áp đặt ách thực dân lên hầu hết các nước ở các lục địa Á, Phi, Mỹ la tinh. Giai cấp công nhân ở các nước tư bản, đặc biệt là ở Anh, Pháp, Đức đã phát triển cả về số lượng lẫn chất lượng, cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa tư bản nổ ra và ngày càng quyết liệt cả về tính chất và quy mô.

Sau những lần thắng lợi và thất bại nặng nề, phong trào cộng sản và công nhân quốc tế đạt tới thành quả vĩ đại, chưa từng có trong lịch sử - cách mạng tháng Mười Nga thắng lợi và sự ra đời của nhà nước Xô Viết. Đây là bước ngoặt, mở đầu một thời đại mới cho nhân loại, thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội.

Tác động của tình hình thế giới đến tình hình xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX đã nảy sinh một yêu cầu cấp bách: Chọn con đường nào để cứu nước, giành lại độc lập tự do khỏi ách áp bức bóc lột của thực dân. Yêu cầu này được phản ánh qua cuộc đấu tranh anh dũng của nhân dân Việt Nam chống lại thực dân Pháp, tiêu biểu là phong trào Cần Vương ở cuối thế kỷ XIX và phong trào Đông Du (do cụ Phan Bội Châu khởi xướng), phong trào Duy Tân (do cụ Phan Chu Trinh khởi xướng) ở đầu thế kỷ XX. Mặc dù có sự khác biệt về mục tiêu cụ thể và phương pháp tiến hành, nhưng các phong trào đều có chung mục đích là giải phóng dân tộc và xây dựng một Việt Nam tiến bộ. Tuy nhiên, những con đường cứu nước ấy đã lần lượt thất bại: Thất bại của phong trào Cần Vương chấm dứt thời kỳ đấu tranh giành độc lập dưới khẩu hiệu: “Phò vua giúp nước”. Phong trào Đông Du, Duy Tân theo con đường dân chủ tư sản vừa bùng lên đã bị thực dân Pháp dập tắt. Một trong những nhược điểm chủ yếu của các nhà yêu nước cách mạng là không nhận thức được đúng và đầy đủ những yêu cầu cấp bách của đất nước lúc bấy giờ. Không phân tích được một cách toàn diện những biến động của xã hội Việt Nam cũng như của thế giới vào thời điểm bản lề của lịch sử; giai cấp tư sản với hệ tư tưởng đã bị lỗi thời, không đủ năng lực để tập hợp toàn thể dân tộc trong cuộc đấu tranh chống ách áp bức nô dịch của chủ nghĩa thực dân, không gắn kết phong trào yêu nước của dân tộc mình với cuộc đấu tranh của nhiều dân tộc khác cùng cảnh ngộ chung nguyện vọng.

Trong hoàn cảnh lịch sử phong trào cứu nước chống Pháp “dường như trong đêm tối không có đường ra”, người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành đã xuất hiện. Người nhận thức được những hạn chế trong phong trào cứu nước của các bậc tiền bối, Người nắm được yêu cầu cấp thiết của đất nước và quyết tâm ra đi tìm một con đường cứu nước mới để đưa nhân dân Việt Nam thoát khỏi ách nô lệ. Hoạt động cứu nước của Người vừa chịu ảnh hưởng của điều kiện lịch sử khách quan vừa thể hiện tính tích cực của cá nhân trong nhận thức và hành động.

Đúng như quan điểm của V.I.Lênin: khi nào thống nhất được ý thức, hành động chủ quan với những điều kiện khách quan thì cách mạng sẽ thành công. Sự hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về dân tộc, cách mạng giải phóng dân tộc, về cách mạng xã hội chủ nghĩa cũng như các vấn đề mà cả xã hội loài người quan tâm thể hiện kết hợp điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan trong thực tiễn đấu tranh.

Sinh ra và lớn lên trong một gia đình nhà nho có truyền thống yêu nước của vùng quê giàu truyền thống xứ Nghệ, Nguyễn Tất Thành đặc biệt chịu ảnh hưởng của người cha, một người trước sau như một ủng hộ những sĩ phu yêu nước lúc bấy giờ. Ngay từ khi còn nhỏ, Người sớm tiếp cận được các tư tưởng lớn của phương Đông, hấp thụ vốn văn hóa của dân tộc. Trên ghế nhà trường, Người bước đầu tiếp xúc văn hóa phương Tây. Chứng kiến cảnh khổ cực của người dân mất nước, tinh thần đấu tranh bất khuất của ông cha, Người càng yêu nước, thương dân sâu sắc và hun đúc những hoài bão lớn lao cứu dân cứu nước khỏi ách áp bức của thực dân phong kiến.

Bằng sự phân tích đúng đắn, chính xác những điều kiện khách quan và chủ quan trong xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX, bằng sự nhạy bén, sắc sảo của tư duy và nghị lực phấn đấu phi thường, vượt qua sự hạn chế của những người yêu nước cùng thời, Nguyễn Tất Thành hiểu rất rõ những hạn chế của con đường mà các nhà cách mạng tiền bối khởi xướng. Dù rất khâm phục nhưng Người không đồng ý với bất cứ con đường cứu nước nào mà các bậc tiền bối nêu ra và thực hiện. Người cho rằng phương pháp của cụ Phan Chu Trinh yêu cầu người Pháp thực hiện cải lương chẳng khác gì “đến xin giặc rủ lòng thương”. Phương pháp của cụ Phan Bội Châu nhờ Nhật giúp đỡ để đuổi Pháp chẳng khác nào “đưa hổ cửa trước, rước beo cửa sau”. Phương pháp của cụ Hoàng Hoa Thám tuy thực tế hơn nhưng không có hướng thoát rõ ràng, “còn mang nặng cốt cách phong kiến”.

Nguyên nhân thất bại sâu xa là do thiếu đường lối chính trị đúng đắn, khoa học, thiếu sự lãnh đạo của một giai cấp tiên tiến. Giai cấp phong kiến có vai trò tiến bộ nhất định trong lịch sử đã trở thành giai cấp phản động, bán nước, tay sai cho đế quốc. Giai cấp tư sản mới ra đời còn non yếu với lực lượng kinh tế phụ thuộc vào khuynh hướng chính trị cải lương, không có khả năng lãnh đạo cuộc đấu tranh chống đế quốc và phong kiến để giành độc lập tự do. Giai cấp nông dân và tiểu tư sản khát khao độc lập, tự do, hăng hái chống đế quốc và phong kiến nhưng không thể vạch ra con đường giải phóng đúng đắn và không thể đóng vai trò lãnh đạo cách mạng. Cách mạng Việt Nam đứng trước cuộc khủng hoảng trầm trọng về đường lối cứu nước.

Người cho rằng muốn cứu nước muốn đưa lại cuộc sống hạnh phúc cho nhân dân phải có đường lối cách mạng đúng đắn khác. Muốn vậy phải bắt đầu từ việc xem xét xu thế của thời đại, phải quan sát, tìm hiểu thế giới để tìm ra lý luận cách mạng đúng đắn để hành động đúng. Và Người quyết định hướng đi của mình là sang phương Tây, nơi nào có trào lưu tự do, bình đẳng bác ái, xem xét các nước ấy làm thế nào để trở về giúp đồng bào mình “Điều mà Chủ tịch Hồ Chí Minh sớm nhận thức được và dẫn Người đi đúng hướng là nguồn gốc những đau khổ và áp bức dân tộc là ở ngay tại “chính quốc”, ở nước đế quốc đang thống trị dân tộc mình” (1).

Cuộc hành trình qua nhiều nước thuộc địa, tư bản đế quốc để tìm đường cứu nước, giải phóng dân tộc đã hình thành ở Hồ Chí Minh ý thức đoàn kết quốc tế giữa các dân tộc bị áp bức, tạo điều kiện cho việc tiếp thu chủ nghĩa Lênin và trở thành người cộng sản Việt Nam đầu tiên. Việc tiếp xúc với Luận cương của V.I.Lênin đánh dấu sự hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về cách mạng giải phóng dân tộc theo lập trường vô sản. Người khẳng định cách mạng giải phóng dân tộc của Việt Nam “phải theo chủ nghĩa Mã Khắc Tư và Lênin”(2) “Muốn cứu nước và giải phóng dân tộc không có con đường nào khác con đường cách mạng vô sản”(3). Chính cuộc hành trình này đã giúp Người hiểu rõ cội nguồn những đau khổ của nhân dân lao động là ở sự áp bức bóc lột của chủ nghĩa tư bản đế quốc và hình thành nên ý thức giai cấp, giải quyết được mối quan hệ giữa giai cấp và dân tộc ở Việt Nam. Để từ đó Người xác định được những vấn đề cơ bản về đường lối giải phóng dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

Bằng hoạt động thực tiễn trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, với tầm nhìn xa, bao quát và nhạy bén hơn, Hồ Chí Minh đã tránh được những sai lệch và tìm được con đường tất thắng cho cách mạng Việt Nam cũng như nhìn nhận chính xác và khoa học những vấn đề lớn của thời đại mà cả dân tộc quan tâm. Đó là hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, tiến bộ xã hội và chủ nghĩa nhân văn cao cả.

Đóng góp của Chủ tịch Hồ Chí Minh với thời đại

Đã có nhiều nhà chính trị, sử học, nhà báo, nhà nghiên cứu về Hồ Chí Minh đánh giá và khẳng định những đóng góp của Hồ Chí Minh với thời đại. Đóng góp lớn nhất của Hồ Chí Minh với thời đại là đã xác định được, tìm được con đường cách mạng đúng đắn, giải phóng dân tộc và tiến lên chủ nghĩa xã hội, mang lại ấm no hạnh phúc cho nhân dân. Người khẳng định độc lập dân tộc là mục tiêu trước mắt nhưng độc lập dân tộc phải gắn liền với chủ nghĩa xã hội để đảm bảo sự phát triển bền vững và công bằng cho nhân dân.

Hồ Chí Minh kiên định đi theo con đường giải phóng dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, vận dụng vào công cuộc đấu tranh của nhân dân một cách rất tự nhiên, vừa phù hợp với hoàn cảnh thực tiễn Việt Nam, vừa thuận theo xu thế của thời đại. Khi nhiều tầng lớp nhân dân vẫn chưa hiểu được xã hội chủ nghĩa là gì và vẫn đang bế tắc, cam chịu số phận nô lệ dưới chế độ thực dân, phong kiến, khi nhiều phong trào đấu tranh vẫn chưa có hướng đi phù hợp thì sự xuất hiện của Chủ tịch Hồ Chí Minh và con đường mà Người tìm ra đã làm thay đổi tất cả. Từ việc xây dựng lực lượng cách mạng, thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, xác định nhiệm vụ căn bản, chiến lược và đề ra đường lối đấu tranh giành thắng lợi.

Hồ Chí Minh đã sáng lập ra Đảng Cộng sản Việt Nam và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam trở thành lực lượng lãnh đạo cách mạng Việt Nam, đưa cách mạng đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Người khẳng định:  “Đảng là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời cũng là đội tiên phong cách mạng của dân tộc”. Do vậy, trong xây dựng Đảng không phải chỉ có giai cấp công nhân mà cả nhân dân lao động và toàn dân tộc đều tham gia. Cả dân tộc thừa nhận Đảng là của mình, cả dân tộc tin tưởng ở Đảng, quyết tâm thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, tích cực bảo vệ và tham gia xây dựng Đảng.

Sau khi giành được độc lập năm 1945, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ phải đối mặt với sự quay trở lại xâm lược của thực dân Pháp. Ngày 19/12/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến để vận động toàn dân đứng lên đánh Pháp. Người lựa chọn chiến khu Việt Bắc làm căn cứ địa cách mạng.

Người bồi dưỡng, rèn luyện lực lượng và trực tiếp lãnh đạo toàn Đảng, toàn dân trong 9 năm kháng chiến chống Pháp để giành thắng lợi cuối cùng bằng Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ ngày 07/5/1954. Theo Hiệp định Geneva, Việt Nam sẽ tiến hành tổng tuyển cử thống nhất trong năm 1956 nhưng Mỹ âm mưu chia cắt Việt Nam và phá vỡ Hiệp định. Nhân dân Việt Nam tiếp tục bước vào cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ. Trong thời gian này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cùng Trung ương Đảng lãnh đạo đường lối kháng chiến, xây dựng hậu phương miền Bắc vững mạnh để chi viện nhân lực, tài lực cho miền Nam. Trong những giờ phút gay go nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, khi đế quốc Mỹ tăng cường quân đội viễn chinh Mỹ vào miền Nam và đẩy mạnh đánh phá miền Bắc bằng không quân và hải quân Mỹ, ngày 17/7/1966, Hồ Chí Minh ra “Lời kêu gọi đồng bào và chiến sĩ cả nước”, nêu ra một chân lý lớn của thời đại: Không có gì quý hơn độc lập, tự do, khẳng định nhân dân Việt Nam chẳng những không sợ, mà còn quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đi xa nhưng tư tưởng của Người tiếp tục được Đảng Cộng sản Việt Nam vận dụng và phát triển trong thực tiễn cách mạng Việt Nam. Đảng đã tiếp tục lãnh đạo miền Bắc xây dựng chủ nghĩa xã hội, miền Nam tiếp tục thực hiện cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân đi đến thắng lợi hoàn toàn. Từ năm 1975, cả nước hòa bình, độc lập, thống nhất đi lên chủ nghĩa xã hội.

Chủ tịch Hồ Chí Minh là hiện thân của một người yêu nước kiệt xuất. Sinh ra trong lòng dân tộc và tiếp nhận những tư tưởng tiến bộ nhất của thời đại để định hướng và lãnh đạo nhân dân Việt Nam làm nên những thắng lợi vẻ vang, tạo ra những thành tựu mang tính bước ngoặt lịch sử. Hiện nay, trong bối cảnh đất nước đang trong quá trình thực hiện đường lối đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Bên cạnh những thuận lợi, thời cơ cũng có không ít những khó khăn, thách thức, nhất là các nguy cơ, thách thức mà Đảng đã chỉ ra tại Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng giữa nhiệm kỳ khóa VII tháng 01/1994 đến nay vẫn còn hiện hữu, thậm chí còn mang tính nghiêm trọng hơn, trong đó có nguy cơ chệch hướng xã hội chủ nghĩa và nguy cơ diễn biến hòa bình từ âm mưu của các thế lực thù địch. Đặc biệt, chúng tập trung chống phá nền tảng tư tưởng của Đảng. Chính vì vậy, tại Đại hội lần thứ XIII Đảng khẳng định: “Tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta là phải kiên định và vận dụng phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; kiên định đường lối đổi mới của Đảng; kiên định các nguyên tắc xây dựng Đảng; đảm bảo cao nhất lợi ích quốc gia- dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của luật pháp, quốc tế, bình đẳng, hợp tác, cùng có lợi, để xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa”(4). Thời đại Hồ Chí Minh không chỉ là thời kỳ đấu tranh giành độc lập mà còn là giai đoạn dân tộc Việt Nam kiến tạo một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội.

Chú thích:

(1). Nguyễn Khánh Toàn, Chủ tịch Hồ Chí Minh từ chủ nghĩa yêu nước chân chính đến chủ nghĩa cộng sản khoa học trong “Tìm hiểu một số vấn đề trong tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh”. Nxb Sự thật, Hà Nội, 1992, tr. 19

(2). Hồ Chí Minh toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, 2011, tập 2, tr.304

(3). Hồ Chí Minh toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, 2011, tập 12, tr.30

(4). Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tập 1, tr.33