40 NĂM – KHU DI TÍCH HỒ CHÍ MINH TẠI PHỦ CHỦ TỊCH
09 Tháng 10 Năm 2009 / 4953 lượt xem
Bùi Kim Hồng
Giám đốc Khu di tích Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch
Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu đã để lại cho dân tộc ta, nhân dân ta một sự nghiệp cách mạng vô cùng vẻ vang và qua cuộc đời gian khổ hy sinh, vô cùng cao thượng, trong sáng và đẹp đẽ của Người, chúng ta còn được thừa hưởng một di sản cực kỳ quý báu: đó là tấm gương sáng ngời về phẩm chất đạo đức cách mạng, tượng trưng cho những giá trị cao đẹp nhất trong tâm hồn, ý chí nhân cách Việt Nam. Tháng 10 năm 1954, cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp của quân và dân ta thắng lợi hoàn toàn, Chủ tịch Hồ Chí Minh từ chiến khu Việt Bắc trở về Thủ đô Hà Nội. Giữa tháng 12, Người bắt đầu chuyển về ở và làm việc tại khu vực Phủ Chủ tịch trong suốt 15 năm - một giai đoạn có ý nghĩa vô cùng quyết định đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, chi viện cho miền Nam ruột thịt để hoàn thành cuộc cách mạng dân tộc dân chủ và đấu tranh thống nhất nước nhà. Sau 4 năm ở tạm trong một ngôi nhà nhỏ của người thợ điện phục vụ cho Phủ Toàn quyền Đông Dương, tháng 5 năm 1958, Chủ tịch Hồ Chí Minh chính thức chuyển sang ở trong một ngôi nhà sàn bằng gỗ. Tuy đơn sơ, giản dị, nhưng ngôi nhà sàn đã trở thành một biểu tượng của phong cách và đạo đức Hồ Chí Minh- vị anh hùng giải phóng dân tộc Việt Nam, một danh nhân văn hoá. Nhà sàn được dựng ở một góc vườn Phủ Chủ tịch, bên cạnh hồ nước nhỏ giữa những vườn cây xanh tươi. Quanh nhà sàn trồng rất nhiều loại cây hoa: nhài, ngâu, dạ lan, hồng, mẫu đơn, phượng vĩ…, cây ăn quả: cam, bưởi, chuối, dừa, vú sữa… đan xen với cây bóng mát xà cừ, trường xanh, bụt mọc, sến cát… Hàng rào dâm bụt phía trước ngôi nhà gợi nhớ tới cảnh làng quê Việt Nam và nơi Người đã sống những ngày thơ ấu. Nhà sàn gọn ghẽ, mộc mạc, bình dị vẻn vẹn có vài ba phòng, “trong lúc tâm hồn của Bác lộng gió thời đại thì cái nhà nho nhỏ đó luôn luôn lộng gió và ánh sáng, phảng phất hương thơm của hoa vườn, một đời sống như vậy thanh bạch và tao tao nhã biết bao”. Tầng dưới nhà sàn dùng để làm việc, tiếp khách và họp. Tầng trên có hai phòng nhỏ diện tích mỗi phòng khoảng hơn 10m2 với những tiện nghi sinh hoạt đơn giản: bàn ghế, giá sách, giường đơn, máy chữ, quạt lá cọ… đặc biệt là hàng trăm cuốn sách của Chủ tịch Hồ Chí Minh bao gồm các chủ đề chính trị, kinh tế, xã hội, lịch sử, văn học nghệ thuật được viết bằng nhiều thứ tiếng: Việt, Anh, Pháp, Hán, Nga, Latinh… trong đó rất nhiều cuốn sách có bút tích của các tác giả kính tặng Người. Toàn bộ những hiện vật, tài liệu, sách báo, nhà di tích, cảnh quan không chỉ phản ánh tư tưởng lỗi lạc, tri thức uyên bác, thiên tài lãnh đạo của Người đối với sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta, mà còn cho chúng ta tận thấy những phẩm chất cao quý của đạo đức Hồ Chí Minh: “Một tấm gương hết lòng phục vụ lợi ích của nhân dân, đấu tranh không mệt mỏi cho danh dự, tự do và độc lập của Tổ quốc mình”(1), đồng thời địa danh này còn phác họa nên chân dung: “Một trong những anh hùng của thời đại, của thế hệ chúng ta. Người là vị anh hùng dân tộc, đồng thời cũng là anh hùng của cuộc đấu tranh cho tự do và tiến bộ của toàn thể loài người” (2). Mỗi câu, mỗi chữ của bản Di chúc đều dạt dàocảm xúc, chứa chan tình yêu và sự gắn bó sâu xa với con người, cuộc đời và thiên nhiên. Muôn vàn tình thân yêu của Người dành cho toàn dân, toàn Đảng, toàn thể bộ đội, các đồng chí, các bầu bạn, các cháu thanh niên nhi đồng Việt Nam và quốc tế. Di chúc là một văn kiện lịch sử vô giá, toát lên khí phách, tinh thần lạc quan chiến thắng của một bậc đại trí, đại nhân, đại dũng, là kết tinh của tinh hoa tư tưởng, đạo đức và tâm hồn cao đẹp của một vĩ nhân hiếm có suốt đời phấn đấu hy sinh vì Tổ quốc và nhân loại. Di chúc là một áng văn tuyệt bút, là những lời căn dặn thiết tha, là ánh sáng chỉ đường, là sức mạnh thôi thúc hành động, chẳng những đối với nhân dân ta mà còn đối với tất cả những ai đang đấu tranh cho tự do, độc lập, cho hoà bình, công lý, cho cơm áo và hạnh phúc của con người.
Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời ngày 2/9/1969, một quần thể di tích lịch sử- văn hoá- danh nhân đã được hình thành trong khu vực nhà sàn tại Phủ Chủ tịch. Ngày 25-11-1970, Bộ Chính trị, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ban hành Nghị quyết số 206 -NĐ/TƯ về vịêc hình thành Ban phụ trách xây dựng Bảo tàng Hồ Chí Minh, điều 2 có ghi: Bảo quản tốt khu lưu niệm các di tích và hiện vật lưu niệm của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch.Trên cơ sở đó, ngày 12-9-1977, Bộ Chính trị -BCH Trung ương Đảng CS Việt Nam ra Nghị quyết số 04-NQ/ TƯ về vịêc thành lập Viện bảo tàng Hồ Chí Minh, điểm 2 có ghi: Thông qua những di tích, những tài liệu và hiện vật có quan hệ với cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh để thực hiện chức năng nghiên cứu và giáo dục, hướng dẫn tham quan. Ngoài ra về chức năng quản lý chuyên ngành, ngày 15-5-1975, Bộ trưởng Bộ Văn hoá đã ra quyết định số 38b/ VH-QĐ về vịêc xếp hạng Khu di tích lịch sử của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch, quyết định ghi rõ phạm vi bảo vệ, bảo quản và phát huy tác dụng (khu A Khu di tích quản lý, khu B và C là nơi hai cơ quan Văn phòng Chính phủ và Văn phòng Chủ tịch nước đang sử dụng). Tiếp sau, để phù hợp với cơ chế tổ chức và hoạt động chung của ngành bảo tồn, bảo tàng, ngày 25-10-1990, Bộ trưởng Bộ Văn hoá-Thông tin- Thể thao và Du lịch đã ký quyết định số 952/TC-QĐ, điều 3 có ghi: Khu di tích lịch sử của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch gọi tắt là Khu di tích Phủ Chủ tịch hoạt động như Bảo tàng loại II. Qua hai năm hoạt động, ngày 6-11-1992, Bộ trưởng Bộ Văn hoá -Thông tin lại ký quyết định số 1575/TC-QĐ chuyển Khu di tích Phủ Chủ tịch trực thuộc Bộ Văn hoá- Thông tin. Sau khi Bộ trưởng Bộ Văn hoá- thông tin ký quyết định số 51 QĐ/BVHTT quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch trong điều kiện, tình hình phát triển mới thì gần đây nhất, Bộ trưởng Bộ Văn hoá- Thể thao- Du lịch đã ký quyết định số 1938/QD-BVHTTDL ngày 28-4-2008 về chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch
Có thể nói trên cả hai phương diện thực tế và lý thuyết, chưa có một di tích nào về Chủ tịch Hồ Chí Minh lại có ý nghĩa đặc bịêt và quan trọng như quần thể di tích trong khu Phủ Chủ tịch. Tất cả môi trường cảnh quan, hịên vật, tư liệu đều ít nhiều liên quan đến cuộc đời và hoạt động của Người từ tháng 12.1954 đến giờ phút Người vĩnh biệt chúng ta: 9h47’ ngày 2.9.1969 đều được bảo quản, lưu giữ nguyên trạng. Ngay sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đi xa, toàn bộ không gian khu vực đã được định vị chính xác trên bản đồ, từng ngôi nhà, gốc cây, mảnh vườn đến đường đi, lối mòn, thảm cỏ... đựơc quy hoạch cụ thể chi tiết. Mỗi điểm di tích nhỏ trong quần thể di tích đều đánh dấu sự kiện đáng nhớ và mang ý nghĩa nhất định tại từng thời khắc quan trọng trong những năm cuối cùng của Người: toà nhà Toàn quyền cũ Bác không ở mà được sử dụng như nhà khách Chủ tịch nước; nhà 1954 Bác ở tạm 4 năm 1954-1958, giai đoạn mà chúng ta tiến hành khôi phục kinh tế sau chiến tranh và cải tạo XHCN; ngôi nhà sàn Bác ở 11 năm 1958- 1969, giai đoạn ta bước đầu phát triển kinh tế văn hoá, bát đầu thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ nhất, chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ; nơi Bác điều trị bệnh và qua đời ( 17.8.1969- 2.9.1969) ... Sau này, chính những đồng chí đã từng vinh dự phục vụ Bác Hồ lúc sinh thời đã tiếp tục đảm đương những công tác khoa học và là nhân chứng thẩm định tính chính xác của từng sự kiện, vị trí hiện vật, nguồn gốc xuất xứ, thống kê, ghi chép, đo vẽ, lên danh mục toàn bộ tài liệu hiện vật Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại. Trải qua bao biến động lịch sử và thời gian chiến tranh ác liệt. những di tích bất động sản và động sản của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch, đặc biệt là ngôi nhà sàn của Người, vẫn được bảo vệ an toàn chu đáo, hạn chế đến mức thấp nhất mọi tác động ảnh hưởng từ môi trường, hoàn cảnh xã hội và con người. Khu di tích vẫn liên tục đón khách tham quan trong nước, khách quốc tế để tuyên truyền, giáo dục về tư tưởng và cuộc sống đời thường của một lãnh tụ vĩ đại. Vì những giá trị mang tính lịch sử và sự toàn vẹn nguyên gốc của di tích Phủ Chủ tịch nên Đảng và Nhà nước đã đánh giá Khu di tích Phủ Chủ tịch là một di tích đặc bịêt quan trọng.
Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch là một loại hình bảo tàng- lưu niệm về sinh hoạt đời sống của một lãnh tụ cách mạng kiệt xuất của dân tộc, một danh nhân văn hoá lớn. Bảo tàng này vừa ở ngoài trời, vừa ở trong nhà vì nó hình thành ngay tại nơi Bác Hồ đã sống và làm việc bao gồm một tập hợp các: Di tích bất động sản ( nhà, phòng, hầm...); Di tích động sản (đồ đạc, bàn, ghế, sách vở, tài liệu...); Cảnh quan môi trường( cây cối, đường đi, sân vườn, ao cá, giàn hoa). Mỗi bộ phận này không những đòi hỏi đáp ứng được những yêu cầu chuyên môn bảo dưỡng, bảo quản, tu bổ đúng kỹ thuật mà còn phải sử dụng hiện trạng gốc vốn có để tuyên truyền về cuộc đời, sự nghiệp và tư tưởng Chủ tịch Hồ Chí Minh cho tất cả các đối tượng khách đến tham quan di tích. Tuy nhiên, là một bảo tàng -di tích điển hình cho nên Khu di tích Phủ Chủ tịch không tránh khỏi những tác động khách quan, thiên nhiên khắc nghiệt tạo nên sự xuống cấp và khó bảo tồn nguyên trạng như mối mọt làm hỏng hiện vật và nền nhà; sâu bọ, khí hậu, đất bạc màu; mưa bão, gió lốc làm đổ cây, hỏng nhà di tích... Chính vì vậy mà công tác bảo tồn di tích rất khó khăn phức tạp, đòi hỏi nỗ lực cao và phương tiện kỹ thuật hiện đại, toàn diện hơn để giảm thiểu tối đa sự khác bịêt của di tích so với sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn sống và làm việc ở đây. Trong gần bốn thập kỷ qua, bên cạnh công tác bảo tồn những giá trị phi vật thể và bảo quản những giá trị vật thể văn hoá của Chủ tịch Hồ Chí Minh, tập thể cán bộ khoa học Khu di tích không ngừng tham gia những hoạt động nghiên cứu về tư tưởng, sự nghiệp và cuộc đời của Người để tuyên truyền rộng rãi khắp trong nước và trên trường quốc tế, thông qua những hình thức thuyết minh hướng dẫn tham quan di tích, viết bài tham dự các hội thảo khoa học, tổ chức các buổi nói chuyện, toạ đàm, giao lưu, viết bài cho các phương tiện thông tin đại chúng như tạp chí chuyên ngành, báo viết, báo điện tử, đài phát thanh, truyền hình... và đều đặn xuất bản những ấn phẩm sách, ảnh, bưu ảnh bằng cả tiếng Việt và các ngôn ngữ quốc tế thông dụng khác để nhân dân ta và bạn bè thế giới hiểu thêm về một nhà yêu nước vĩ đại của dân tộc Việt Nam- danh nhân văn hoá của thế kỷ XX. Nhiều buổi sinh hoạt truyền thống; giao lưu giữa các thế hệ cách mạng; lễ báo công; kết nạp đảng viên; khen thưởng đội viên, đoàn viên; vui chơi cắm trại; triển lãm thành tích học tập và lao động của học sinh, sinh viên được tổ chức tại các điểm di tích mang ý nghĩa giáo dục tư tưởng sâu sắc như quanh Phủ Chủ tịch, bên giàn hoa, dọc đường xoài, dưới nhà sàn, trong nhà Bác mất... Các cuộc thi kể chuyện đạo đức Bác Hồ, thi hướng dẫn viên du lịch giỏi tại Khu di tích, bình chọn kỳ quan thế giới Vịnh Hạ Long đã được tổ chức và đạt kết quả tốt. Để ghi nhận những kết quả hoạt động và thành tích mà Khu di tích đã đạt được, Đảng và Nhà nước ta đã trao tặng cho tập thể cơ quan và cá nhân xuất sắc những danh hiệu cao quý: Huân chương Lao động hạng Nhất, Huân chương Độc lập hạng Ba, Huân chương Độc lập hạng Nhì và Huân chương Hồ Chí Minh nhân kỷ niệm 40 năm Khu Di tích, cùng rất nhiều cờ thưởng của Chính phủ, bằng khen, cờ thi đua của Bộ Văn hoá- Thông tin và Bộ Văn hoá- Thể thao- Du lịch. Đây cũng chính là một yếu tố khẳng định sự tồn tại, phát triển và ý nghĩa giáo dục tư tưởng sâu sắc của một di sản văn hoá vô giá về Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu. Nhân dịp về thăm lại ngôi nhà sàn lịch sử của Bác Hồ, Tổng Bí thư Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam Nông Đức Mạnh ghi lưu niệm tại Khu di tích Phủ Chủ tịch: “Nơi ở và làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng những tài liệu, hiện vật lưu giữ nơi đây là một di tích văn hoá đặc biệt quan trọng trong kho tàng di sản văn hoá nước nhà, đây là tài sản văn hoá vô giá của dân tộc ta và có ý nghĩa rất to lớn đối với quốc tế. Những gì Bác Hồ để lại phản ánh sự nghiệp cách mạng vĩ đại của một con người trọn cuộc đời mình vì nước vì dân, vì sự đoàn kết quốc tế, biểu thị nhân cách một nhà văn hoá lớn Việt Nam- nhà văn hoá kiệt xuất của nhân loại”.
Từ năm 1969 đến nay, Khu di tích Phủ Chủ tịch đã trở thành nơi hội tụ tình cảm của nhân dân cả nước, kiều bào ta ở nước ngoài và khách quốc tế đến Vịêt Nam. với gần 50 triệu lượt người trong nước và từ khắp các châu lục tới tham quan, suy tưởng, nghiên cứu (đáng chú ý nhất là lượng khách quốc tế ngày càng đông và tăng cao nhất là từ những năm thực hiện chính sách đổi mới, mở cửa). Với tấm lòng bíêt ơn và yêu kính Bác Hồ, đồng bào ta từ mọi miền Tổ quốc đến thăm di tích đều hoà mình trong sự thanh thản, tao nhã, cảm nhận được tình cảm ấm áp bao trùm mà Người đã để lại: “Bác ơi! Về bên Bác chúng cháu vô cùng xúc động ghi sâu vào tâm hồn và ký ức sự cao thượng, tình cảm cách mạng sáng trong của Bác. Bác như luôn luôn bên chúng cháu, căn dặn chỉ dẫn dạy bảo. Chúng cháu nguyện phấn đấu rèn luyện, học tập để trở thành người phát triển toàn dịên kế tục trung thành và xuất sắc sự nghịêp cách mạng của Đảng, của Bác”(3). Kiều bào ta từ nước ngoài xa xôi về thăm nơi đây rất xúc động vui sướng như thực sự trở về vơí cội nguồn dân tộc trong tình thương của người Cha già kính yêu: “ Được xem ngôi nhà sàn Bác ở và thấy chiếc đài nhỏ bé của kiều bào kính tặng còn để trên bàn trong phòng ngủ của Bác, chẳng những làm cho cả đoàn phấn khởi, tự hào mà còn nhắc nhở mọi người quyết tâm, tích cực hoà mình cùng đồng bào cả nước góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc XHCN thân yêu đúng như lời Di chúc Bác để lại”(4). Bạn bè quốc tế đến thăm Khu di tích Hồ Chí Minh ngày một nhiều hơn, đông hơn và đa dạng hơn. Hầu hết những nguyên thủ quốc gia, các chính khách nhiều nước, kể cả những người có tư tưởng đối lập về chính trị khi đến Việt Nam đều vào thăm nơi ở và làm vịêc của Người với ý thức trân trọng, tình cảm ngưỡng mộ, cảm phục về nhân cách Hồ Chí Minh, qua đó họ càng yêu quý Bác Hồ hơn, hiểu Việt Nam hơn: “Cuộc sống giản dị của Chủ tịch Hồ Chí Minh và sự gần gũi với nhân dân là đặc trưng cho tình yêu đối với đất nước của Người- không một ai đến thăm nơi ở khiêm nhường này mà không trào dâng niềm xúc cảm trước sự vĩ đại của một Con Người đã trở thành huyền thoại ngay trong cả cuộc sống đời thường của mình”(5).
Kể từ khi hình thành, hoạt động và phản chiếu chân giá trị lịch sử của một vĩ nhân, niềm tự hào của một dân tộc, ngôi nhà sàn của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch với đầy đủ ý nghĩa quan trọng và lớn lao ấy không những đã trở thành một địa danh trên bản đồ hành hương mà còn đọng lại ấn tượng sâu đậm trong triệu triệu trái tim con ngừơi. Trước xu thế phát triển mới của nước ta ở giai đoạn công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập toàn diện với thế giới thì nơi này càng hội tụ đầy đủ những điều kịên thiên thời- địa lợi- nhân hoà để tuyên truyền rộng rãi hơn nữa những tinh thần văn hoá- tư tưởng Hồ Chí Minh tới mọi người dân Vịêt Nam cũng như trên trường quốc tế. Với tình cảm kính yêu Bác Hồ, tinh thần đoàn kết, trách nhiệm cao, cán bộ nhân viên Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch đã, đang và sẽ quyết tâm làm tròn nhiệm vụ của mình, bảo tồn dài lâu và phát huy giá trị vĩnh viễn một di tích về cụôc đời của Chủ tịch Hồ Chí Minh để: “Tinh hoa cách mạng, tình yêu nhân dân vô bờ bến, lòng khiêm tốn cũng như sự cần cù cống hiến đưa lại hạnh phúc cho Tổ quốc Vịêt Nam của Người là tấm gương sáng cho toàn thể nhân loại noi theo” (6).
Chú thích:
1, Hồ Chí Minh, ánh sáng độc lập tự do, NXB Sự Thật, H.1985, tr14
2, Hồ Chí Minh sống mãi trong trái tim nhân loại, NXB Lao Động, H.2001, tr103
3, Hồ Chí Minh sống mãi với dân tộc Việt Nam và bầu bạn quốc tế, NXB Quân đội nhân dân, H.2001, tr72
4, Sđd, nt, tr 69
5, Hồ Chí Minh gương sáng đời đời, NXB Chính trị quốc gia, H.1998, tr18
6, Hồ Chí Minh, ánh sáng độc lập tự do, NXB Sự Thật, H.1985, tr 57