ĐÔI ĐIỀU CẦN BÀN VỀ HOẠT ĐỘNG DỊCH VỤ Ở CÁC BẢO TÀNG
15 Tháng 09 Năm 2011 / 3400 lượt xem
Bùi Kim Hồng
Giám đốc Khu di tích Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch
Ở nhiều nước trên thế giới, đã từ lâu hoạt động dịch vụ tại Bảo tàng là một phần không thể thiếu, đặc biệt là nhiều nước phát triển như Mỹ, Pháp, anh, Hà Lan, Ý.., hay ngay cả những nước trong khu vực như Trung quốc, Singapo, Thái lan, …Hoạt động dịch vụ trong các bảo tàng nói chung đã đem lại những hiệu quả thiết thực, góp phần không nhỏ trong việc phát huy tác dụng và duy trì hoạt động đối với các bảo tàng, đồng thời tạo ra những nguồn thu chính đáng.
Trước đây, ở nước ta, khái niệm về “dịch vụ” chưa được đề cập đến trong hoạt động của các bảo tàng. Hoặc nếu có nói đến thì thường cho đó là bán hàng kiếm tiền- một cách nghĩ hết sức đơn giản và phiến diện. Từ sau năm 1986 cùng với chính sách mở cửa và nền kinh tế thị trường, thì tư duy và nhận thức về hoạt động dịch vụ ở các bảo tàng đã có những thay đổi và được sự quan tâm của những người làm công tác bảo tồn, bảo tàng. Sự nhận thức về công tác phát huy tác dụng ở mỗi bảo tàng không chỉ bó hẹp trong việc phát huy các giá trị lịch sử, văn hoá lưu giữ trong các bảo tàng mà còn được thể hiện ở việc tạo điều kiện thuận lợi, và cung cấp dịch vụ cần thiết để đáp ứng nhu cầu của khách tham quan bảo tàng như ( mua sắm quà lưu niệm, vui chơi giải trí, thậm chí cả ăn uống …) có như vậy công tác phát huy tác dụng mới được trọn vẹn. Từ những nhận thức đó, một số bảo tàng đã từng bước triển khai hoạt động dịch vụ và bước đầu đã đem lại những hiệu quả tích cực, khách tham quan đến với bảo tàng không chỉ được thăm quan, được xem, được cung cấp những thông tin, được tiếp nhận những giá trị lịch sử, văn hoá, mà còn được phục vụ những nhu cầu cần thiết trong quá trình tham quan bảo tàng. Nó tạo thành một chu trình khép kín, làm cho khách tham quan yên tâm và tập trung. Bên cạnh đó hoạt động dịch vụ còn đem lại nguồn thu chính đáng, góp phần nâng cao đời sống, động viên các cán bộ làm công tác bảo tàng - một nghề mà đồng lương cứng đã thấp, còn đồng tiền mềm thì ai cũng có thể “ ra lệnh cấm”.
Tuy nhiên, hiện nay, hoạt động dịch vụ tại các bảo tàng chưa đồng đều và chưa phát huy hiệu quả, chưa phù hợp với tính chất hoạt động, vị trí của từng đơn vị. Phần lớn các hoạt động dịch vụ chỉ được triển khai ở các bảo tàng nằm ở trung tâm các thành phố lớn, nơi có nhiều khách tham quan như ( Bảo tàng Hồ Chí Minh tại Hà Nội, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, Bảo tàng Mỹ Thuật VN, Bảo tàng lịch sử quân sự Việt Nam, ….) Còn ở các bảo tàng địa phương, hay ở những vị trí không thuận lợi về giao thông thì hoạt động dịch vụ chưa triển khai có hiệu quả.
Nhiều bảo tàng đã biết khai thác những thế mạnh của mình để triển khai hoạt động dịch vụ và đem lại hiệu quả thiết thực. Trên thực tế, để triển khai tốt hoạt động dịch vụ cần phải có cách hiểu đúng đắn và linh hoạt về hoạt động dịch vụ. Hoạt động dịch vụ tại các bảo tàng được thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau, không chỉ đơn thuần là cung cấp sản phẩm như nước uống giải khát, mua sắm những sản phẩm lưu niệm, văn hoá phẩm đặc trưng tại bảo tàng, hay thu phí cung cấp dịch vụ…. Nhiều bảo tàng đã biết gắn những hoạt động chuyên môn với hoạt động dịch vụ như: tổ chức sinh hoạt truyền thống, Tổ chức chương trình về nguồn cho nhiều tổ chức đơn vị; xây dựng trưng bày các nhà truyền thống của các cơ quan, đơn vị ; hay tổ chức các chương trình vui chơi, trình diễn nghệ thuật, chế tác, làng nghề tại các bảo tàng… Từ những hoạt động như vậy, không chỉ phục vụ chức năng nhiệm vụ cho các bảo tàng mà còn thu hút đông đảo khách tham quan. Đây là điều kiện thuận lợi để tổ chức tốt hoạt động dịch vụ tại các bảo tàng.
Có một thực tế là hoạt động dịch vụ ở các bảo tàng nước ta chưa có cơ chế đồng bộ và còn mang tính tự phát, học tập lẫn nhau và áp dụng một cách máy móc, chưa đạt hiệu quả cao. Việc triển khai cho hoạt động dịch vụ ở mỗi bảo tàng phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, như quy mô hoạt động dịch vụ ( quy mô ở đây chính là cơ sở vật chất dành cho hoạt động dịch vụ ) điều này ở mỗi một bảo tàng có sự khác nhau, có bảo tàng đầu tư cho quy mô hoạt động dịch vụ lớn, tuy nhiên có những bảo tàng ở mức độ nhỏ hơn. Một trong những yếu tố tác động đến hiệu quả đối với hoạt động dịch vụ của mỗi bảo tàng đó là các sản phẩm cung cấp cho hoạt động dịch vụ. Như phần trên chúng tôi đã đề cập, sản phẩm dịch vụ không đơn thuần là dịch vụ ăn uống phục vụ khách tham quan tại chỗ, mà ở đây còn phục vụ cho nhu cầu mua sắm những sản phẩm văn hoá làm kỷ niệm sau mỗi chuyến thăm quan, hay là dịch vụ vui chơi giải trí, để khách tham quan ở lại với bảo tàng lâu hơn…. Vì vậy, mỗi bảo tàng cần phải nghiên cứu tìm kiếm và cung cấp những sản phẩm dịch vụ phù hợp với các đối tuợng khách tham quan. Một yếu tố vô cùng quan trọng mang tính chất quyết định đối với hiệu quả của hoạt động dịch vụ của mổi bảo tàng đó là khách tham quan. Đây là một yếu tố vô cùng quan trong quyết định đến quy trình và hiệu quả hoạt động dịch vụ trong các bảo tàng. Có thể nói, khách tham quan là đối tượng phục vụ chính của hoạt động dịch vụ. Đây thực sự là bài toán nan giải đối với các bảo tàng hiện nay. Nếu số lượng khách tham quan ở các bảo tàng đông, thì đồng nghĩa với hoạt động dich vụ sẽ đem lại hiệu quả và ngược lại. Có một thực tế là nhiều bảo tàng các địa phương đã đi tham quan học hỏi ở một số bảo tàng có hoạt động dịch vụ hiệu quả, sau đó đem áp dụng vào đơn vị mình về quy mô, quy trình cũng như các sản phẩm phục vụ hoạt động dịch vụ, nhưng đã không đem lại kết quả, bởi vì khách tham quan quá ít. Do vậy, không thể áp dụng mô hình hoạt động dịch vụ của các bảo tàng này giống như bảo tàng khác, mà trên cở sở học hỏi chia sẻ những kinh nghiệm trong hoạt động dịch vụ và từ đó cung cấp những sản phẩm dịch vụ phù hợp áp dụng vào tình hình thực tế đối với bảo tàng mình.
Trong hệ thống các bảo tàng ở nước ta hiên nay, Khu di tích Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch (Bảo tàng lưu niệm đời sống danh nhân) là nơi có hoạt động dịch vụ được xem là có hiệu quả, được nhiều các bảo tàng bạn quan tâm. Thực tế, hoạt động dịch vụ tại Khu di tích đã được triển khai vào những năm đầu thập kỷ 90 của thế kỷ 20. Thời gian đầu triển khai hoạt động dịch vụ tại khu di tích cũng gặp không ít những khó khăn. Cái khó lớn nhất là cởi mở tư duy, khái niệm về dịch vụ, đặc biệt là cơ chế cho hoạt động dịch vụ… Từ những khó khăn bước đầu, hoạt động dịch vụ tại Khu di tích vừa tiến hành vừa rút kinh nghiệm và từng bước mang lại những hiệu quả, đáp ứng một phần nhu cầu của khách tham quan Khu di tích và góp phần cải thiện đời sống của cán bộ công nhân viên, người lao động Khu di tích Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch. Tuy nhiên, một điều kiện rất thuận lợi đối với hoạt động dịch vụ của Khu di tích mà nhiều bảo tàng khác không có được, đó là lượng khách tham quan. Bình quân hàng năm Khu di tích đón tiếp khoảng 2 triệu lượt người, đây là đối tượng phục vụ chính của các hoạt động dịch vụ và mang lại hiệu quả cho hoạt động dịch vụ của Khu di tích. Một điều cũng rất thuận lợi đối với hoạt động dịch vụ của Khu di tích Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch là Bộ VH, TT & DL đã ra Quyết định số 1938/ QĐ-BVHTTDL ngày 28/4/2008 quy đinh về chức năng nhiệm vụ trong đó có nội dung: Điều2: nhiệm vụ và quyền hạn có ghi rõ ở các điểm:
11- Tổ chức các hoạt động văn hoá vui chơi, giải trí, hoạt động dịch vụ phù hợp với chức năng , nhiệm vụ được giao và quy định của pháp luật;
12- Thu phí, lệ phí, quản lý và sử dụng theo quy định của pháp luật.
Có thể nói, đây là cơ sở quan trọng để vận dụng đối với hoạt động dịch vụ tại Khu di tích.
Từ thực tiễn hoạt động dịch vụ tại Khu di tích Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch có thể chia sẻ những bài học kinh nghiệm trong quá trình tổ chức triển khai hoạt động dịch vụ tại các bảo tàng nói chung. Để hoạt động dịch vụ tại các bảo tàng tiến hành có hiệu quả, trước hết cần phải có những cơ chế quy định cho hoạt động dịch vụ, đây là điệu kiện rất cần thiết trong quá trình triển khai hoạt động dịch vụ. Trong quá trình tổ chức hoạt động dịch vụ phải có sự thống nhất trong Cấp uỷ Đảng và Ban giám đốc và sự đồng thuận của toàn thể cán bộ công nhân viên trong cơ quan. Người lãnh đạo phải dám nghĩ, dám làm và dám chịu trách nhiệm. Nhưng trên hết và trước hết phải đảm bảo thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị của đơn vị. Hoạt động dịch vụ cần phải được công khai minh bạch và dân chủ. Và cũng cần làm cho cấp trên hiểu rằng đây là một trong những nhiệm vụ phục vụ nhu cầu tất yếu cho khách tham quan Bảo tàng. Một trong nhưng yếu tố rất quan trong trong hoạt động dịch vụ đó là việc nghiên cứu tìm kiếm nguồn hàng phù hợp cung cấp cho hoạt động dịch vụ. Hoạt động dịch vụ tuyệt đối không được làm ảnh hưởng đến chu trình tham quan của khách. Tốt nhất là hệ thống điểm dịch vụ được tổ chức ngay sau khi kết thúc chu trình tham quan. Tất cả những yếu tố trên là những điều kiện rất cần thiết khi chúng ta tổ chức triển khai hoạt động dịch vụ tại các Bảo tàng.
Một điều cần hết sức lưu ý là: hoạt động dịch vụ ở mỗi bảo tàng là cần thiết, song không thể xem hoạt động dịch vụ đó là nhiệm vụ chính mà quên mất chức năng khoa học của bảo tàng. Vì vậy, song song với việc triển khai các hoạt động dịch vụ trong các bảo tàng, Mỗi bảo tàng cần phải nghiên cứu, suy nghĩ để làm tốt công tác phát huy tác dụng nhằm thu hút khách tham quan, như : đổi mới công tác trưng bày để hấp dẫn khách tham quan; tăng cường các triển lãm chuyên đề độc đáo, đẩy mạnh phối hợp với các phương tiện thông tin đại chúng để quảng bá tuyên truyền….nhằm thu hút khách đến tham quan, có như vậy, hoạt động dịch vụ tại các bảo tàng mới có thể triển khai một cách hiệu quả và phát triển bền vững, lâu dài, đúng hướng và thiết thực.