NHỚ LỜI BÁC DẠY: THI ĐUA ÁI QUỐC
05 Tháng 06 Năm 2013 / 5400 lượt xem
TS. Trần Viết Hoàn
Đã 65 năm kể từ ngày Bác viết Lời kêu gọi Thi đua ái quốc (6-1948), nhưng đến nay lời kêu gọi đó vẫn nguyên giá trị và vẫn như mang tính thời sự. Lời kêu gọi Thi đua ái quốc mà Bác Hồ đã nêu cụ thể cho từng giới đồng bào chúng ta mãi mãi là mệnh lệnh của lương tâm, trách nhiệm cho “Sĩ, nông, công, thương, binh, gái, trai, già, trẻ, toàn thể quốc dân ta vô luận ở địa vị nào, làm công việc gì phải ra sức tham gia cuộc thi đua ái quốc(1).
1. Thi đua ái quốc - tư tưởng nhân văn: Thi đua ái quốc vừa là nguồn gốc, vừa là phương hướng; vừa mang tính dân tộc, vừa mang tính cách mạng; vừa là lý luận, vừa là thực tiễn; vừa là tình cảm, vừa là giáo lý. Bởi lẽ thi đua là rót dầu vào chiếc đèn cuộc sống, còn tư tưởng của thi đua là thắp sáng nó lên. Thi đua là để động viên tinh thần, động viên vật chất, động viên sức người, động viên sức của. Nếu như trong thời chiến để thực hiện toàn dân kháng chiến, toàn diện kháng chiến, vừa kháng chiến, vừa kiến quốc, làm cho “thế và lực của ta chuyển biến” thì trong thời bình là để xây dựng phát huy sức mạnh nội lực để phát triển kinh tế, “tự cấp, tự túc đi kịp người ta”.
Ái quốc là yêu nước. Thi đua ái quốc “nghĩa là phải nâng cao lòng nồng nàn yêu nước và giác ngộ chính trị của mọi người. Yêu nước thì phải thi đua, thi đua tức là yêu nước”(2) nhằm “diệt giặc đói, diệt giặc dốt, diệt giặc ngoại xâm. Tức là làm cho nhân dân no, ấm, biết chữ, làm cho Tổ quốc độc lập, tự do”(3). Vậy là, thi đua yêu nước kế thừa và phát huy truyền thống anh hùng, bất khuất của dân tộc trong quá trình dựng nước và giữ nước, thi đua yêu nước đã đi vào lòng người biến thành sức mạnh vật chất lớn lao.
Muốn đạt được mục đích đó, Bác Hồ đã chỉ cho chúng ta rằng: “Bổn phận của người dân Việt Nam, bất kỳ việc gì, đều cần phải thi đua nhau: làm cho mau, làm cho tốt, làm cho nhiều… đều cần phải trở nên một chiến sĩ tranh đấu trên mặt trận: Quân sự, Kinh tế, Chính trị, văn hoá”(4). “Chiến sĩ thi đua diệt giặc lập công, đồng bào thi đua tăng gia sản xuất”(5). Vì vậy, thi đua ái quốc là việc rất cần thiết, rất phổ thông trong đời sống mọi người, trong đời sống cộng đồng. Đó là tính toàn dân, toàn diện của thi đua yêu nước. Cho nên, về hình thức thi đua có thể chia thành: Một là thi đua riêng, từng người; Hai là thi đua chung, từng nhóm người, như các bộ đội, các nhà máy, các trường học, các công sở… Mỗi người, mỗi đoàn thể phải theo công việc, nghề nghiệp của mình mà có nội dung thi đua cho phù hợp với hoàn cảnh, với công việc.
Nhưng thi đua yêu nước không phải là một khái niệm trừu tượng, mà có thể nhận biết qua những việc làm cố gắng, sáng tạo hàng ngày của con người, tức là qua lao động sản xuất, bảo vệ sản xuất và mục đích cuối cùng của lao động sản xuất. Nét đặc sắc của tư tưởng thi đua yêu nước là đưa thi đua vào thực hiện những việc hàng ngày trong cuộc sống bình thường của đại chúng, như Bác Hồ dạy: “Thi đua là một việc khác với những công việc làm hàng ngày. Thật ra, công việc hàng ngày chính là nền tảng thi đua. Ví dụ: từ trước đến giờ ta vẫn ăn, vẫn mặc, vẫn ở. Nay ta thi đua ăn, mặc, ở cho sạch sẽ, cho hợp vệ sinh, cho khỏi ốm đau”(6).
Để đạt được đích cuối cùng ấy của thi đua, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh chúng ta phải tuân theo nguyên tắc: Đoàn kết, đoàn kết làng xóm, đoàn kết đất nước, đoàn kết người với người để tạo sức mạnh đảm bảo thắng lợi cho thi đua. Mỗi con người là gốc của làng, của nước. Cho nên “nếu người này không có ý thi đua, người kia cũng không có ý thi đua thì thành làng xấu, nước hèn. Nếu mỗi người đều thi đua thì thành làng tốt, nước mạnh. Cả làng thi đua thì làng phồn thịnh. Cả nước thi đua thì nước mạnh giàu”. Ai cũng thi đua làm cho “Thi đua ái quốc sẽ ăn sâu, lan rộng khắp mọi mặt và mọi tầng lớp nhân dân, và sẽ giúp ta dẹp tan mọi nỗi khó khăn…để đi đến thắng lợi cuối cùng”(7). Nếu mọi người đều cố gắng thi đua thì dân tộc nhất định phú cường, thế là “thi đua là một cách rất tốt, rất thiết thực để làm cho mọi người tiến bộ. Thi đua giúp cho đoàn kết chặt chẽ thêm, và đoàn kết chặt chẽ để thi đua mãi”(8). Thi đua là “cho tự mình thành một người tốt; Con cháu mình sung sướng; Gia đình mình ấm no; Nói giống mình vẻ vang; Nước nhà mình mạnh giàu”(9)
Đồng thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng nêu lên phương châm “Người người thi đua; Ngành ngành thi đua; Ta nhất định thắng”(10). Để thực hiện tốt phương hướng thi đua đó, Bác Hồ dặn chúng ta thực hiện những việc về đạo lý của thi đua: “Cách làm là: dựa vào: Lực lượng của nhân dân; Tinh thần của dân, để gây: Hạnh phúc cho dân”(11). Như thế, thi đua là thể hiện cái “Nhân”, mà như Bác Hồ đã giải thích: “Nhân” - nghĩa là nhân dân. Trong bầu trời không có gì quý bằng nhân dân, trong thế giới không có gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết của nhân dân. Như thế, thi đua là thể hiện dân chủ, thể hiện cái “Thiện”-nghĩa là tốt đẹp, vẻ vang. Trong xã hội, không có gì tốt đẹp, vẻ vang bằng phục vụ lợi ích của nhân dân. Vì thế, Bác Hồ mong: Người người làm điều Thiện; Ngày ngày có điều Thiện; Ngành ngành giữ điều Thiện. Tức là người người thi đua, ngành ngành thi đua - để có Nhân và Thiện.
Với cách làm đó, “Thi đua là cải tạo con người: Lao động sáng tạo xã hội. Thi đua thì cải tạo con người… Do thi đua là lao động chân tay nâng cao trình độ kỹ thuật của mình. Do thi đua mà lao động trí óc gần gũi, giúp đỡ, cộng tác và học hỏi những người lao động chân tay và trở nên những người trí thức hoàn toàn. Thế là phong trào thi đua làm cho công, nông, binh trí thức hoá, và trí thức thì lao động hoá”(12). Với cách làm đó, thi đua cũng đồng thời mang ý nghĩa đạo đức. Vì thi đua sẽ xuất hiện các anh hùng, các chiến sĩ thi đua. Các anh hùng, chiến sĩ thi đua đều là con đẻ của phong trào cách mạng nên đều mang những phẩm chất, đạo đức chung: Nêu cao tinh thần trách nhiệm; Có tinh thần vượt khó, đi tiên phong trong sản xuất; Có đạo đức phẩm chất cách mạng; Có tinh thần tập thể, đó là những người “chúng ta phấn đấu hy sinh, vì chúng ta muốn xây dựng một xã hội ấm no, sung sướng. Nhưng chúng ta biết rằng: muốn cải thiện đời sống thì trước hết phải ra sức thi đua phát triển sản xuất; Và trước phải nâng cao mức sống của nhân dân, rồi mới nâng cao mức sống của cá nhân mình. Tức là, lo thì trước thiên hạ; hưởng thì sau thiên hạ”(13). Trong mọi việc, cán bộ, đảng viên phải là người trong sạch, công bình, thạo việc, có thể làm gương cho mọi người; Có thể hy sinh lợi ích riêng cho lợi ích chung, thì trong thi đua cũng vậy. Như thế, từ vấn đề thi đua Bác lại đề cập đến đạo đức của cán bộ, đảng viên, cái gốc của mọi thắng lợi, mà cái gốc đó là “trong các việc thi đua ái quốc phải nêu rõ tinh thần: Cần, Kiệm, Liêm, Chính”(14). Đó là đạo lý của con người trong thi đua ái quốc, đồng thời là chuẩn mực để xem xét, bình chọn đánh giá các danh hiệu của con người trong thi đua ái quốc, nếu thiếu một trong bốn gốc đó thì không thành người, và như thế sẽ chẳng có thi đua ái quốc.
2. Bác Hồ chỉ bảo về lãnh đạo phong trào thi đua: Thi đua phải có sự lãnh đạo đúng. Trước khi thi đua phải chuẩn bị đầy đủ (giải thích, cổ động, xét kỹ kế hoạch mỗi nhóm, mỗi người). Trong quá trình thi đua, phải thiết thực đôn đốc, giúp đỡ, sửa đổi. Sau đợt thi đua, phải thiết thực kiểm tra tổng kết, phổ biến kinh nghiệm, khen thưởng những người kiểu mẫu, nâng đỡ những người kém cỏi. Xuất phát từ tính toàn dân, toàn diện của thi đua ái quốc, nên lựa chọn các gương mặt tiêu biểu đa dạng phong phú: anh hùng thi đua, chiến sĩ thi đua, cán bộ gương mẫu, lao động tiên tiến, lao động xuất sắc… Đây là sản phẩm của đường lối phát huy chủ nghĩa anh hùng cách mạng của đại chúng nhân dân, nhằm “đẩy mạnh thi đua cho rộng khắp hơn nữa, làm cho ai nấy, bất kỳ làm việc gì, đều thi đua lập được thành tích lớn hơn nữa, ngành nào cũng thi đua tiến bộ mạnh hơn nữa, học tập và đào tạo được nhiều anh hùng, chiến sĩ hơn nữa”(15). Để làm kết quả việc đó thì có một hình thức tốt là bình công và báo công, như Bác dạy:
“-Ai có công, ai không có công mọi người đều biết. Do đó thúc đẩy lẫn nhau càng cố gắng lập công mới.
- Người có công gì tự báo công để tập thể bình bầu, như thế là thực hành dân chủ trong nhân dân, làm cho mọi người đều phấn khởi và cố gắng.
- Đó cũng là một dịp phê bình và tự phê bình một cách thiết thực, qua đó mọi người biết làm việc gì tốt, làm thế nào là tốt…” (16).
Hiện nay, trong lúc chúng ta đang tiếp tục quán triệt sâu sắc và vận dụng Lời kêu gọi thi đua ái quốc của Bác Hồ vào công cuộc đổi mới và sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, để khơi dậy lòng yêu nước, sự cố gắng thi đua của người này với người khác, nhà này với nhà khác, làng này với làng khác, ngành này với ngành khác… bằng các hình thức khen thưởng và phong tặng anh hùng, chiến sĩ thi đua, thì sự chỉ bảo của Bác Hồ về bình công, báo công là định hướng đúng đắn trong việc xem xét kết quả thi đua của từng người, từng tập thể một cách công minh, chính trực, không nhìn nhận đánh giá kết quả thi đua một cách phiến diện, cảm tính. Cốt để khuyến khích thi đua, bảo đảm thực chất của việc thi đua, chống được bệnh hình thức và báo cáo sai lệch trong thi đua, bảo đảm cho thi đua ái quốc là nghĩa vụ thiêng liêng của xã hội, của đất nước, làm cho thi đua phát huy tính công khai, dân chủ, tự nguyện của đại chúng, không thi đua hình thức, không cưỡng ép, không hẹp hòi, thiển cận.
3. Sự quan tâm của Bác đối với Thi đua ái quốc: Sự quan tâm của Bác Hồ đối với việc thi đua yêu nước biểu thị tình cảm của Người với non sông, đất nước và đồng bào, vì theo Người, thi đua yêu nước để thực hiện “Dân tộc độc lập, Dân quyền tự do, Dân sinh hạnh phúc”. Vì vậy, Người đặc biệt quan tâm đến sự nghiệp Thi đua ái quốc. Theo sáng kiến của Người, ngày 27/3/1948, Trung ương Đảng ra chỉ thị phát động phong trào Thi đua ái quốc. Ngày 01/6/1948, Bác ký sắc lệnh 195 - SL thành lập Ban Vận động Thi đua ái quốc từ Trung ương đến các địa phương. Và ngày 11/6/1948, Bác viết lời kêu gọi Thi đua ái quốc.
Trong mỗi giai đoạn cách mạng, Bác luôn quan tâm chỉ đạo phong trào thi đua yêu nước và đề ra những nội dung, mục đích cho phù hợp với nhiệm vụ cách mạng của từng giai đoạn lịch sử:
Khi đất nước bước vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Bác Hồ chỉ rõ mục đích của phong trào thi đua yêu nước là: “Nhân dân ta thi đua tăng gia sản xuất và tiết kiệm để cải thiện đời sống. Cung cấp đầy đủ cho kháng chiến, chuẩn bị sang tổng phản công. Quân đội ta thi đua giết giặc lập công để kháng chiến thắng lợi, kiến quốc thành công, hoàn thành dân chủ mới, tiến lên chủ nghĩa xã hội”(17).
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ, phong trào thi đua yêu nước phát triển mạnh mẽ và rộng khắp với khẩu hiệu: “Nam Bắc thi đua đánh giặc Mỹ”; “Hậu phương thi đua với tiền tuyến”… Ở miền Nam có phong trào thi đua “Phá ấp chiến lược”; “Tìm Mỹ mà đánh, tìm nguỵ mà diệt”. Miền Bắc là hậu phương, nên miền Bắc có vị trí quyết định nhất đối với sự phát triển của toàn bộ cách mạng cả nước và là cơ sở vững chắc cho công cuộc kiến thiết đất nước khi thống nhất. Vì vậy, trong các ngành, các giới ở miền Bắc dấy lên phong trào thi đua yêu nước, phấn đấu và vượt các lá cờ đầu: Trong nông nghiệp có phong trào thi đua “Đại phong”; Trong công nghiệp có “Duyên hải”; Thủ công nghiệp có “Thành công”; Quân đội có “Ba nhất”; Giáo dục có “Bắc Lý”; Chung cho các ngành, các giới có phong trào thi đua đạt danh hiệu “Tổ đội lao động xã hội chủ nghĩa”. Trong chiến đấu và sản xuất, phong trào thi đua yêu nước chống Mỹ cứu nước dâng lên cao, thể hiện sáng ngời chân lý “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”; Các lực lượng vũ trang nhân dân nêu cao khẩu hiệu “Nhằm thẳng quân thù mà bắn”; “Quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược”; Giai cấp công nhân với quyết tâm “Chắc tay súng, vững tay cày”, phấn đấu đạt “3 mục tiêu”; Thanh niên có phong trào “Ba sẵn sàng”; Phụ nữ có phong trào “Ba đảm đang”; Giáo viên, học sinh có phong trào “Hai tốt”; Thiếu niên nhi đồng có phong trào “Làm nghìn việc tốt”; Mọi ngành, mọi người “thi đua làm việc bằng hai, vì miền Nam ruột thịt”… Tất cả những phong trào thi đua đó không chỉ đưa cách mạng đến thắng lợi huy hoàng, mà còn là mực thước, kinh nghiệm cho Thi đua ái quốc của chúng ta ngày nay.
Mỗi một phong trào thi đua trên đây chẳng những được Bác Hồ chỉ cho mục đích, nội dung thi đua mà khi tổng kết đều được Bác chỉ cho những thành tích để phát huy, những khuyết điểm để khắc phục. Các Đại hội thi đua toàn quốc, hoặc các ngành đều được đón Bác tới dự, huấn thị hoặc gửi thư chúc mừng. Nhiều anh hùng, chiến sĩ thi đua ở hai miền Nam - Bắc đã được Bác gặp gỡ, nhắc nhở, động viên trong tình cảm của người Cha, người Bác. Bác đã dành những phần thưởng để khuyến khích, động viên, cổ vũ mọi người hăng hái làm tròn nhiệm vụ thi đua. Bác nói: “Có những người làm nên sự tích oanh liệt được Đảng và Nhà nước tuyên dương. Đó là những bông hoa rất đẹp trong vườn hoa chung của dân tộc. Nhưng dù sao, số người và những tập thể được công nhận là anh hùng, dũng sĩ, chiến sĩ thi đua được tặng huân chương, huy chương vẫn chỉ là số ít so với hàng triệu, hàng chục triệu con người hàng ngày góp gió thành bão, đang gánh vác mọi việc nước, việc nhà…gọi là Người tốt việc tốt. Đối với anh hùng, dũng sĩ, chiến sĩ thi đua được Đảng và Nhà nước khen thưởng thì phải qua nhiều cấp, nhiều ngành cân nhắc, xét duyệt. Còn với người tốt làm việc tốt thì… Bác có thể thưởng huy hiệu”(18). Và Bác đã dành năm ngàn huy hiệu của Người (từ 1959 đến 1969) thưởng cho Người tốt việc tốt. Bác đã thưởng cờ luân lưu cho các đơn vị, địa phương có thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua; Bác gửi tặng ảnh chân dung của Người để làm giải thưởng thi đua và dành cả quà của mình làm phần thưởng cho thi đua: “Cảm ơn các cô, các chú đã biếu Bác bộ quần áo. Bác nhận rồi, nay gửi bộ quần áo ấy làm phần thưởng cho một đợt thi đua. Khi nào đợt thi đua kết thúc, do các cô, các chú bình nghị ai khá nhất thì được giải thưởng ấy”(19). Đó là sự chăm chút lo toan của Bác đối với việc Thi đua ái quốc.
Những lời chỉ bảo cụ thể của Bác về thi đua yêu nước, sự quan tâm của Người đối với sự nghiệp thi đua yêu nước, đã động viên, thu hút hàng triệu, hàng chục triệu người và mọi ngành, mọi giới trong cả nước hăng hái thi đua, tạo nên sức mạnh tổng hợp to lớn cho cách mạng. Theo lời hiệu triệu của Thi đua ái quốc “Ta nhất định thắng; Địch nhất định thua”, nên cả nước đã thống nhất và đi lên chủ nghĩa xã hội. Và bây giờ chúng ta đang đi vào công cuộc thi đua ái quốc của chúng ta là thực hiện lời dạy của Bác: “Đến ngày thắng lợi nhân dân ta sẽ xây dựng lại đất nước ta đàng hoàng hơn, to đẹp hơn”. Vì vậy, thi đua của ta bây giờ là kiến quốc. Kiến quốc trong điều kiện cơ chế thị trường, với mối quan hệ đa phương hoá, đa dạng hoá trên trường quốc tế, lấy nội lực là chính để theo kịp các nước tiên tiến trên thế giới. Bởi thế, thi đua ái quốc của ta bây giờ “cũng như vun trồng một rừng cây. Rừng cây thì chắc chắn nở hoa, sinh quả, nhưng cũng có những con sâu mọt rút lá cắn hoa, khoét quả. Chúng ta phải tiêu diệt những con sâu mọt ấy: ấy là bệnh quan liêu, nạn tham ô, lãng phí, tham nhũng”. Đồng thời để đạt được mục tiêu dân giàu, nước sang trong Thi đua ái quốc, chúng ta phải khắc phục những khuyết điểm trong thi đua như Bác Hồ đã chỉ bảo:
“Hướng dẫn thiếu thống nhất.
Chương trình còn nhiều nơi chưa sát.
Kế hoạch thiếu chu đáo tỉ mỉ.
Biết làm nhanh, nhưng chưa biết làm tốt.
Thi đua nơi thì thiếu bền bỉ, nơi thì quá sức, nơi thì chưa tự động.
Đó là vì tư tưởng thi đua chưa thấm nhuần, thấu suốt mọi người.
Chúng ta phải sửa chữa ngay những khuyết điểm ấy, để phong trào thi đua lên cao hơn nữa, rộng khắp hơn nữa và đạt những kết quả to lớn và tốt đẹp hơn nữa”(20).
Công cuộc đổi mới do Đảng ta đề xướng và lãnh đạo “là một cuộc chiến đấu chống lại những gì đã cũ kỹ hư hỏng, để tạo ra những cái mới mẻ, tốt tươi. Để giành thắng lợi trong cuộc chiến đấu khổng lồ này cần phải động viên toàn dân, tổ chức và giáo dục toàn dân, dựa vào lực lượng vĩ đại của toàn dân”(21), thực chất là cuộc thi đua yêu nước vĩ đại của dân tộc ta, mà mục tiêu thi đua là thực hiện Công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, làm cho dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng và văn minh, đưa lại lợi ích cho chính mình, lợi ích cho gia đình mình, và lợi ích cho làng, cho nước, cho dân tộc. Chúng ta tin tưởng rằng: với tinh thần quật cường và lực lượng vô tận của dân tộc, với lòng yêu nước và chí kiên quyết của nhân dân ta: Đất nước ta càng hùng mạnh; Dân tộc ta càng phồn vinh; Nhân dân ta càng hạnh phúc, vì chúng ta có thi đua ái quốc theo tư tưởng của Bác Hồ: “Tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc, với nhân dân. Phải thật sự đoàn kết… Phải kịp thời kiện toàn tổ chức và chỉnh đốn lề lối làm việc… Trong các cơ quan phải thực hành dân chủ, thường xuyên phê bình nghiêm chỉnh và thật thà tự phê bình, giúp nhau tiến bộ”(22). Đó là nội dung của Thi đua ái quốc trong cuộc hành trình của thế kỷ XXI mà Đảng ta, Nhà nước ta, mọi giới đồng bào, mọi ngành, mọi người đều cố gắng thi đua thực hiện. Ôn lại những điều Bác dạy về Thi đua ái quốc cũng chính là thiết thực Học và làm theo tấm gương đạo đức Bác Hồ./.
Chú thích:
1 - Hồ Chí Minh Toàn tập, NXB CTQG, Hà Nội, 1995:
Tập V: (1) Tr 419; (4) Tr 444; (6) Tr 658; (7) Tr 445; (9) 645; (14) Tr 660.
Tập VI: (2) Tr 270; (3) Tr 236; (5) Tr 236; 8 Tr 270; (10) Tr 476; (11) Tr 444; (12) Tr 47; (17) Tr 467; (21) Tr 238.
Tập VII: (13) Tr 568.
Tập XII: (16) Tr 196; (22) Tr 145 - 146; (18) Tr 653.