Sưu tầm Bức chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh do họa sĩ người Nga Aleksei Petrovich Kuznetsov vẽ năm 1960
Nguyễn Văn Công
GĐ Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch
Năm 1960, Họa sĩ Công huân Liên Xô, nhà sư phạm nổi tiếng Aleksei Petrovich Kuznetsov (1916-1993), được Bộ Văn hóa Liên Xô cử sang Việt Nam công tác 02 năm để thành lập Trường Mỹ thuật Quốc gia và phát triển trường phái hội họa tại Đại học Mỹ thuật Hà Nội. Trong thời gian đó, họa sĩ Aleksei Kuznetsov không chỉ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ sư phạm khó khăn của mình, mà còn sáng tác không mệt mỏi, với gần 100 tranh sơn dầu và hơn 200 bức phác họa. Đặc biệt, họa sĩ đã được mời vào Phủ Chủ tịch để vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong mấy ngày liền, họa sĩ vẽ Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người ngồi làm việc trong khu vườn Phủ Chủ tịch. Kết quả cuộc tiếp xúc giữa Chủ tịch Hồ Chí Minh và họa sĩ Nga là một số bức chân dung và phác thảo, cho đến nay được đánh giá là một trong những di sản văn hóa quan trọng của Việt Nam.
Bức tranh vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh của họa sĩ Nga Aleksei Kuznetsov là bức tranh nguyên gốc, gắn liền với không gian khu vườn Phủ Chủ tịch năm 1960, nơi Họa sĩ đã vẽ Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người ngồi làm việc trong vườn Phủ Chủ tịch trong mấy ngày liên tục. Hiện vật rất xứng đáng sưu tầm bổ sung cho khối tài liệu hiện vật của Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch (gọi tắt là Khu di tích), nhất là trong bối cảnh hiện vật, các hiện vật gốc về Chủ tịch Hồ Chí Minh, về không gian lịch sử của Khu di tích quốc gia đặc biệt này ngày càng khan hiếm, khó gặp và rất dễ bị thất thoát ra nước ngoài như giai đoạn hiện nay.
Vì vậy, tháng 5 năm 2017, trong chuyến đi sưu tầm tài liệu hiện vật tại Liên bang Nga do ông Đỗ Hoàng Linh - Phó Giám đốc Khu di tích, trưởng đoàn và 04 thành viên đoàn, khi có thông tin tại nhà họa sĩ Aleksei Kuznetsov còn lưu giữ một số bức tranh vẽ về Việt Nam và đặc biệt là bức chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh ngồi làm việc trong Khu vườn Phủ Chủ tịch vào năm 1960. Được sự giúp đỡ của bà Nguyễn Thị Minh Hạnh (Giảng viên Chính, Khoa Phương Đông, Đại học Tổng hợp Quốc gia St. Petersburg), Đoàn cán bộ Khu di tích đã đến gia đình họa sĩ đặt vấn đề xin gia đình tặng cho bức tranh họa sĩ Aleksei Kuznetsov vẽ Chủ tịch Hồ Chí Minh ngồi làm việc trong khu vườn Phủ Chủ tịch và mời gia đình sang thăm Việt Nam và thăm nơi cố họa sĩ đã vẽ Chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh ngồi làm việc trong Khu vườn Phủ Chủ tịch vào năm 1960, nhưng gia đình đã từ chối vì lý do sức khỏe. Đoàn lại đặt vấn đề mua bức tranh và các ký họa về Chủ tịch Hồ Chí Minh nhưng gia đình cũng không bán. Lời đề nghị ban đầu không thành công nhưng cán bộ sưu tầm của Khu di tích vẫn tiếp tục theo sát gia đình họa sĩ, nắm bắt thông tin, xây dựng mối quan hệ, tình cảm quý mến, nhằm mục đích thuyết phục gia đình để Khu di tích sưu tầm hiện vật quý giá này.
Được biết, vì lý do kinh tế, ngày 30/5/2018, gia đình họa sĩ rao bán các tác phẩm của Ông, trong đó có bức chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh, trên Gallery Art của thành phố St. Petersburg. Đây là yếu tố rất bất lợi cho công tác sưu tầm của Khu di tích bởi theo đánh giá của một số chuyên gia từ Gallery Art St. Petersburg, mức giá bán hiện vật này không hề cao nên sẽ có khả năng một nhà sưu tầm cá nhân hoặc phòng tranh nào đó có thể mua được ngay. Và như vậy, nếu chậm trễ, hoặc là chúng ta không thể mua được hiện vật này, hoặc là phải mua lại từ một nhà sưu tầm cá nhân nào đó cao hơn nhiều lần giá ban đầu. Đó thật sự là một lãng phí lớn cho ngân sách nhà nước, và hơn cả, là sự thất thoát di vật quốc gia - di sản Hồ Chí Minh.
Nhận được thông tin trên, Khu di tích đã liên lạc với bà Nguyễn Thị Minh Hạnh, nhờ làm việc trực tiếp với gia đình họa sĩ xin rút 02 bức tranh họa sĩ vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh về và Khu di tích xin mua 02 bức tranh đó. Đồng thời Khu di tích kịp thời báo cáo Bộ trưởng Bộ VHTT&DL Nguyễn Ngọc Thiện, Thứ trưởng Đặng Thị Bích Liên và các Cục, Vụ chức năng của Bộ xin phê duyệt chủ trương, cho phép tiến hành thủ tục, quy trình mua tranh. Sau khi được Bộ phê duyệt, Khu di tích ủy quyền cho bà Nguyễn Thị Minh Hạnh đại diện cơ quan tiến hành liên lạc, làm thủ tục đặt cọc giữ tranh. Tại thời điểm này, gia đình họa sĩ cho biết một nhà sưu tập tranh người Nga trả giá gấp đôi giá khởi điểm ban đầu nên gia đình đã bán 01 bức, chỉ còn bức chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh ngồi làm việc trong Khu vườn Phủ Chủ tịch vào năm 1960. Khu di tích báo cáo Bộ trưởng cho phép thành lập đoàn ra và Hội đồng thẩm định để sang Nga tiến hành các thủ tục mua tranh: Kiểm định tính nguyên gốc của tranh; Tiến hành thủ tục mua bán, giao nhận tranh; Đặt vấn đề mua các ký họa, phác thảo, ảnh, tư liệu khác liên quan tới quá trình sáng tác bức tranh vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh ngồi làm việc trong Khu vườn Phủ Chủ tịch vào năm 1960.
Ngày 19/7/2018, Bộ trưởng Bộ VHTT&DL đã ra Quyết định số 2692/QĐ-BVHTTDL về việc cử đoàn cán bộ ra nước ngoài từ ngày 24/7/2018 đến ngày 31/7/2018 thực hiện nhiệm vụ sưu tầm - mua bức tranh vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh ngồi làm việc trong khu vườn Phủ Chủ tịch năm 1960 của họa sĩ Aleksei Kuznetsov, tại St. Petersburg, Liên bang Nga. Đoàn công tác đi sang Liên bang Nga từ ngày 24/7/2018 đến ngày 31/7/2018 quay trở về Việt Nam. Đoàn do ông Nguyễn Văn Công, Giám đốc Khu di tích, Trưởng đoàn; ông Vi Kiến Thành, Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm, thành viên; bà Vũ Nguyễn Ngọc Chi, Phó Trưởng phòng Quản lý bảo tàng, Cục Di sản văn hóa, thành viên; bà Nguyễn Thị Kiều Nga, Phó Trưởng phòng Hành chính - Tổng hợp, Kế toán trưởng, Khu di tích, thành viên. Để hoàn thiện thủ tục sưu tầm tranh theo đúng quy định, Hội đồng thẩm định tranh được thành lập gồm: ông Vi Kiến Thành, Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm, Chủ tịch; ông Nguyễn Văn Công, Giám đốc Khu di tích, Phó Chủ tịch; bà Vũ Nguyễn Ngọc Chi, Phó Trưởng phòng Quản lý bảo tàng, Cục Di sản văn hóa, Ủy viên; bà Nguyễn Thị Kiều Nga, Phó Trưởng phòng Hành chính - Tổng hợp, Kế toán trưởng, Khu di tích, Ủy viên và bà Vũ Thu Hằng, Di sản viên hạng II, Phòng Sưu tầm, Kiểm kê, Tư liệu, Khu di tích, Ủy viên.
Ngày 24/7/2018, Đoàn công tác rời Hà Nội đi Moskva và tiếp tục di chuyển đến St.Petersburg. Trong ngày 25/7/2018, ông Nguyễn Văn Công, Giám đốc Khu di tích, Trưởng đoàn đã thông tin tới Đại sứ Ngô Đức Mạnh và bà Nguyễn Minh Hiền, cán bộ Đại sứ quán Việt Nam tại Liên bang Nga về công việc sưu tầm bức tranh sơn dầu vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh của họa sĩ Kuznetsov. Ngày 26/7/2018, với sự giúp đỡ của bà Nguyễn Thị Minh Hạnh (Giảng viên Chính, Khoa Phương Đông, Đại học Tổng hợp Quốc gia St. Petersburg), ông Vladimir Kolotov (Giám đốc Viện Hồ Chí Minh thuộc Đại học Tổng hợp Quốc gia St. Petersburg), đoàn công tác đã đến nhà riêng, làm việc với gia đình họa sĩ Kuznetsov, trực tiếp trao đổi để xem xét, kiểm định tính nguyên gốc của bức tranh sơn dầu vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh; thương thảo với chủ sở hữu hiện vật để chốt giá mua bức tranh này.
Về tính nguyên gốc của hiện vật: Đây là bức tranh vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh ngồi làm việc trong khu vườn Phủ Chủ tịch năm 1960 của họa sĩ Aleksei Kuznetsov, chất liệu sơn dầu, có kích thước 47 cm x 67cm (không tính khung), vẽ theo khổ tranh đứng. Sau khi trực tiếp xem xét hiện trạng bức tranh (phong cách, bút pháp vẽ của tác giả, chất liệu vải vẽ, sơn vẽ, các dấu tích trên mặt trước, mặt sau bức tranh; so sánh tương đồng với các bức tranh khác của tác giả vẽ trong cùng thời kỳ năm 1960...), Ông Vi Kiến Thành, Thạc sỹ nghệ thuật, họa sĩ, Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm, Chủ tịch Hội đồng thẩm định mua hiện vật tại Liên bang Nga cho Khu di tích; Ông Nguyễn Văn Công, Giám đốc Khu di tích, Phó Chủ tịch Hội đồng và các Ủy viên Hội đồng đã cùng xem xét, thương thảo và đi đến kết luận: Bức tranh sơn dầu vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh ngồi làm việc trong khu vườn Phủ Chủ tịch năm 1960 của họa sĩ Aleksei Kuznetsov là nguyên gốc.
Đoàn công tác - Hội đồng thẩm định thương thảo với gia đình và đồng ý mua bức tranh, cùng điều kiện khác thanh toán tiền mua, giao nhận bức tranh - hiện vật, thẩm định, sẽ thực hiện trong ngày 27/7/2018. Hai bên đã đưa bức tranh đi thẩm định (thẩm định, chụp ảnh...) tại cơ quan chức năng St. Petersburg. Theo quy định của Liên bang Nga, thời gian trả văn bản thẩm định được quy định là 30 ngày, sau thời gian đó, có giấy thẩm định thì tác phẩm mới được phép xuất cảnh khỏi Liên bang Nga và chỉ duy nhất người đứng tên thẩm định mới được phép mang tác phẩm đi theo khi xuất cảnh. Ngày 28/7/2018: Đoàn công tác rời St. Petersburg đi Moskva. Tại Moskva, Ông Nguyễn Văn Công, Trưởng đoàn đã liên lạc và trực tiếp trao đổi, làm việc với bà Nguyễn Minh Hiền (cán bộ được Đại sứ quán giao nhiệm vụ) để yêu cầu Bộ Ngoại giao Nga giúp đỡ về mặt thủ tục để đưa bức tranh - hiện vật vừa mua về Việt Nam cùng ngày xuất cảnh của đoàn, ngày 31/7/2018. Ngày 30/7/2018, Đại sứ quán Việt Nam tại Liên bang Nga thông báo cho đoàn công tác biết đã có công hàm số 83/CHLS 18 của Đại sứ quán Việt Nam tại Liên bang Nga gửi Bộ Ngoại giao Nga về việc sưu tầm bức tranh - hiện vật. Ngày 31/7/2018: Đoàn công tác rời Moskva trở về Việt Nam, bà Nguyễn Minh Hiền đã ra tận sân bay giúp đỡ Đoàn thủ tục xuất cảnh, giúp đưa bức tranh - hiện vật vừa mua về Việt Nam. 9h30 ngày 01/8/2018: Đoàn công tác và bức tranh - hiện vật đã an toàn về đến Việt Nam, hoàn thành nhiệm vụ mà Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch giao phó: Tổ chức sưu tầm - mua bức tranh vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh ngồi làm việc trong khu vườn Phủ Chủ tịch năm 1960 của họa sĩ Aleksei Kuznetsov tại Liên bang Nga.
Việc sưu tầm tài liệu, hiện vật sẽ bổ sung, hoàn thiện, làm phong phú nội dung trưng bày của các nhà di tích trong Khu di tích, bổ sung kho tư liệu, hoàn thiện các bộ sưu tập về Chủ tịch Hồ Chí Minh, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa Hồ Chí Minh./.
Ảnh: Họa sĩ Aleksei Kuznetsov đang vẽ bức tranh chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh ngồi làm việc trong Khu vườn Phủ Chủ tịch, năm 1960.