Công tác chuyển đổi số tại Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch

Trần Thu Hà

Phòng Sưu tầm, Kiểm kê, Tư liệu

Trong bối cảnh đất nước đang tích cực triển khai chuyển đổi số toàn diện trên mọi lĩnh vực, việc chuyển đổi số tại các thiết chế văn hóa – trong đó có Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch – không chỉ mang ý nghĩa cải tiến công nghệ, mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược trong công tác bảo tồn, giáo dục và lan tỏa giá trị di sản trong thời đại mới.

Trong những năm gần đây, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch đã chủ động tiếp cận công nghệ và triển khai nhiều giải pháp nhằm thích ứng với công cuộc chuyển đổi số (ứng dụng công nghệ) vào hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị Khu Di tích: * Số hóa tài liệu, hiện vật: Hiện nay, Khu Di tích đang lưu giữ, bảo quản, phát huy hơn 1.700 tài liệu hiện vật có giá trị, gắn với Chủ tịch Hồ Chí Minh trong thời gian Người sống và làm việc tại Khu Phủ Chủ tịch. Đây chính là những bằng chứng sống động và chân thực nhất, phản ánh cuộc đời, sự nghiệp, tư tưởng, đạo đức và phong cách của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trước thách thức của thời gian, những di tích và tài liệu, hiện vật trên cần được số hóa nhằm giữ gìn và lưu giữ cho muôn đời sau, cũng như quảng bá, giới thiệu và lan tỏa đến công chúng. Chính vì vậy, việc số hóa khối tư liệu và hiện vật trên càng trở nên rõ nét và thiết thực hơn bao giờ hết.

Công tác số hóa tài liệu, hiện vật đã được Khu Di tích Phủ Chủ tịch triển khai bài bản từ tháng 6/2023, bắt đầu từ việc khảo sát thực tế, nghiên cứu mô hình phần mềm tại các bảo tàng lớn như Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Trung tâm bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội. Trên cơ sở đó, phần mềm quản lý hồ sơ di tích, tài liệu, hiện vật đã được xây dựng, phân quyền rõ ràng, vận hành trên nền tảng offline để đảm bảo tính bảo mật. Phần mềm giúp tiết kiệm chi phí, thời gian, công sức, đồng thời tạo ra cơ sở dữ liệu quý cho nghiên cứu và gìn giữ lâu dài. * Hệ thống tham quan trực tuyến Không dừng lại ở việc số hóa tài liệu và hiện vật, Khu Di tích Phủ Chủ tịch đã tích cực ứng dụng công nghệ số thông qua hệ thống tham quan trực tuyến trên website chính thức. Du khách có thể truy cập để khám phá các di tích tiêu biểu như Nhà sàn, Nhà 54, phòng làm việc, vườn cây ao cá… và các khu vực trưng bày khác.

Với công nghệ hình ảnh 360 độ kết hợp thiết kế thực tế ảo, không gian di tích được tái hiện chân thực, sống động, mang lại trải nghiệm cho du khách không có điều kiện đến tham quan thực tế như đang được hiện diện tại chỗ. Tính đến ngày 10/7/2025, website của Khu Di tích đã ghi nhận hơn 23 triệu lượt truy cập, khẳng định sức hút đặc biệt và hiệu quả lan tỏa mà công nghệ đem lại trong việc kết nối di sản với công chúng.

* Ứng dụng mã QR bằng hệ thống thuyết minh tự động đa ngôn ngữ Nhằm đổi mới phương thức tuyên truyền, giáo dục và phát huy giá trị di sản văn hóa, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch triển khai ứng dụng công nghệ thông tin với ứng dụng Travelviet tích hợp công nghệ quét mã QR với 5 ngôn ngữ tiếng Việt, Anh, Trung, Hàn và tiếng Nhật, giúp du khách trong nước và nước ngoài thuận tiện tra cứu, tiếp cận thông tin, hình ảnh trực quan sinh động. Cụ thể, thông qua việc quét mã QR, du khách có thể nhanh chóng tìm hiểu thông tin về 11 điểm di tích tiêu biểu như: Phủ Chủ tịch, Nhà 54, Phòng họp Bộ Chính trị, những chiếc xe ô tô phục vụ Chủ tịch Hồ Chí Minh, Di tích Bếp A, Ao cá Bác Hồ, Đường Xoài, Giàn hoa Phủ Chủ tịch, Nhà Sàn, Nhà 67 và Vườn cây.

Việc ứng dụng mã QR không chỉ góp phần nâng cao chất lượng tuyên truyền, quảng bá hình ảnh di tích mà còn tạo điều kiện để người dân và du khách hiểu rõ hơn về giá trị to lớn của di sản Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch, từ đó bồi đắp lòng tự hào dân tộc, ý thức giữ gìn và phát huy những giá trị lịch sử, văn hóa truyền thống quý báu của dân tộc trong thời đại chuyển đổi số. *Áp dụng hệ thống vé điện tử “Trực tuyến - Liên thông - Đa phương thức” Từ tháng 9/2022, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch đã triển khai hệ thống vé điện tử theo mô hình “Trực tuyến – Liên thông – Đa phương thức”. Hệ thống cho phép du khách, các công ty lữ hành và hướng dẫn viên dễ dàng đặt mua vé trực tuyến thông qua Ứng dụng du lịch quốc gia “Du lịch Việt Nam – Vietnam Travel”.

Du khách có thể lựa chọn một trong ba phương thức sử dụng vé: vé điện tử in tại quầy; vé tích hợp trên ứng dụng “Du lịch Việt Nam – Vietnam Travel”; hoặc vé tích hợp trên Thẻ Việt – Thẻ du lịch quốc gia. Đặc biệt, tính năng vé đoàn (vé tập thể) cho phép nhóm khách sử dụng một mã vé duy nhất, thay vì phát hành vé riêng cho từng cá nhân như cách truyền thống.

Những tiện ích nổi bật của hệ thống vé điện tử mang lại nhiều lợi ích thiết thực: Tạo thuận lợi cho khách tham quan, giảm thiểu thời gian xếp hàng và thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt; Tăng tính chủ động cho các đơn vị lữ hành và hướng dẫn viên trong tổ chức tour; Góp phần tiết kiệm chi phí, thời gian, loại bỏ vé giấy, giảm rác thải và bảo vệ môi trường; Hỗ trợ Khu Di tích trong việc kiểm soát lượng khách, theo dõi hành vi, xu hướng tiêu dùng của du khách, đồng thời tăng cường liên kết với các dịch vụ công cộng, tạo nên trải nghiệm du lịch trọn vẹn.

Hệ thống này đặc biệt phát huy hiệu quả trong phục vụ khách quốc tế, góp phần nâng cao chất lượng tiếp đón theo hướng hiện đại, văn minh, đồng thời giúp công tác quản lý, vận hành diễn ra khoa học và hiệu quả hơn. * Ứng dụng công nghệ số xây dựng nội dung trải nghiệm di sản Nhằm tăng cường giáo dục truyền thống, bồi dưỡng lòng yêu nước và khơi dậy tình cảm kính yêu đối với Bác Hồ trong thế hệ trẻ, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch đã phối hợp với các cơ sở giáo dục tổ chức chương trình trải nghiệm dành cho học sinh mang tên: “Bác Hồ trong trái tim em - Hành trình trải nghiệm di sản”, với chủ đề “Xe Peugeot 404 và hành trình phục vụ Bác Hồ”. Cùng với đó, phòng Trải nghiệm Di sản cũng được ra mắt với ứng dụng công nghệ (3D mapping, màn hình chạm…) giúp mang đến không gian học tập trực quan, sinh động và hấp dẫn.

Thông qua hoạt động trải nghiệm tương tác, học sinh không chỉ tiếp cận thông tin về tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh một cách sinh động, hiệu quả mà còn hình thành nhận thức sâu sắc về giá trị di sản, từ đó nuôi dưỡng lòng tự hào dân tộc và tình cảm kính yêu Bác Hồ ngay từ những năm tháng đầu đời. Đây là mô hình kết hợp hiệu quả giữa giáo dục truyền thống và công nghệ hiện đại, góp phần đưa di sản đến gần hơn với thế hệ trẻ trong thời đại số. * Xây dựng thư viện trực tuyến: Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch đã phối hợp với các nhà xuất bản Chính trị Quốc gia – Sự thật, Thông tin và Truyền thông, cho phép khách tham quan tại Khu Di tích được tiếp cận và khai thác nguồn tài nguyên sách trực tuyến của Nhà xuất bản. Góp phần giới thiệu các ấn phẩm, sách báo trực tuyến của Nhà xuất bản đến với đối tượng khách tham quan (đặc biệt là thế hệ trẻ) trên nền tảng liên kết qua trang thông tin điện tử.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, quá trình chuyển đổi số tại Khu Di tích vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc. Trang thiết bị kỹ thuật phục vụ số hóa còn thiếu và yếu, chưa có máy quét hiện vật chuyên dụng, phần mềm quản lý tư liệu còn rời rạc, thiếu hệ thống lưu trữ đồng bộ và bảo mật. Cơ sở dữ liệu chưa được chuẩn hóa, gây khó khăn trong công tác quản lý, chia sẻ và khai thác thông tin. Khu Di tích cũng chưa có bộ phận công nghệ thông tin chuyên trách; việc xây dựng ứng dụng di động riêng chưa được triển khai; cơ chế phản hồi, đánh giá hiệu quả từ công chúng vẫn còn chưa thường xuyên. Đặc biệt, chưa có ngân sách riêng cho chuyển đổi số, trong khi nguồn kinh phí đầu tư thiết bị, vận hành nền tảng và đào tạo nhân lực lại rất hạn chế.

Nguyên nhân của những hạn chế này có thể nhìn thấy rõ từ cả yếu tố chủ quan và khách quan. Trước hết, do đặc thù là một đơn vị sự nghiệp của ngành văn hóa, nguồn lực tài chính dành cho Khu Di tích chủ yếu dựa vào ngân sách Nhà nước và không có cơ chế riêng cho chuyển đổi số. Điều này gây khó khăn trong việc đầu tư các trang thiết bị hiện đại, phần mềm chuyên dụng và chi trả cho các hoạt động chuyên sâu.

Bên cạnh đó, khung pháp lý và chính sách hiện hành trong lĩnh vực văn hóa vẫn còn nhiều bất cập. Việc thiếu các quy định cụ thể về số hóa hiện vật, ký kết bản quyền số, hợp tác công – tư trong phát triển sản phẩm công nghệ... khiến các đơn vị bảo tồn như Khu Di tích lúng túng trong quá trình triển khai. Đồng thời, tâm lý e dè đổi mới của một bộ phận cán bộ, sự thiếu hụt nhân lực công nghệ chuyên sâu và việc kiêm nhiệm nhiều vai trò cũng ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ và hiệu quả chuyển đổi số.

Trước thực trạng đó, để góp phần khắc phục khó khăn và thúc đẩy tiến trình chuyển đổi số toàn diện, Khu Di tích cần phải: Trên phương diện hạ tầng và công nghệ, cần đầu tư các thiết bị chuyên dụng như máy quét 3D, máy ảnh độ phân giải cao, máy chủ lưu trữ và phần mềm chuyên biệt phục vụ số hóa, chuẩn hóa và chia sẻ dữ liệu. Đồng thời, phát triển ứng dụng di động (app) riêng của Khu Di tích để hỗ trợ du khách trong việc tra cứu thông tin, tương tác bản đồ số, mua vé điện tử và tiếp cận nội dung đa phương tiện bằng nhiều ngôn ngữ.

Xây dựng cơ sở dữ liệu số 3D cho toàn bộ các di tích và tài liệu, hiện vật trong Khu Di tích. Đây là hệ thống cơ sở dữ liệu số được xây dựng theo hướng nền tảng mở, ứng dụng các công nghệ số hóa mới nhất hiện nay trong lĩnh vực di sản văn hóa (công nghệ số hóa quét Laser 3D, không ảnh, thực tế ảo AR/VR…) và công nghệ 4.0 (điện toán đám mây, trí tuệ nhân tạo AI, Big Data.) cho phép kết nối, chia sẻ dữ liệu số, phục vụ các nhiệm vụ chung của Bộ Văn hóa, Thể Thao và Du lịch.

Từ sản phẩm đã được số hóa, di sản Hồ Chí Minh sẽ được đưa đến cộng đồng, các nhà nghiên cứu, du khách trong và ngoài nước dễ dàng hơn, từ đó góp phần quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam, tạo ra các dịch vụ có giá trị gia tăng để bảo tồn, khai thác và phát triển bền vững chính di sản về Người. Công nghệ quét và in 3D được sử dụng để phục chế, nhân bản, sản xuất các hiện vật, di sản cho nhiều mục đích sử dụng khác nhau từ trưng bày, nghiên cứu, hay bán hàng lưu niệm. Cụ thể là: Xây dựng dữ liệu số scan 2D (bản in, ảnh tư liệu); Số hóa 3D (các nhà di tích, các tài liệu, hiện vật.v.v…); Số hóa 3D chi tiết không gian toàn bộ Khu Di tích Phủ Chủ tịch.

Về tổ chức và nhân lực, việc thành lập tổ công tác chuyển đổi số chuyên trách là hết sức cần thiết, nhằm bảo đảm triển khai công việc một cách đồng bộ, hiệu quả và liên tục. Cùng với đó, cần đẩy mạnh đào tạo kỹ năng số cho cán bộ các phòng chuyên môn, tăng cường các khóa tập huấn về thiết kế trải nghiệm, sử dụng phần mềm, phân tích dữ liệu, truyền thông đa phương tiện… để xây dựng một đội ngũ không chỉ giỏi nghiệp vụ truyền thống mà còn thành thạo công nghệ mới.

Về cơ chế, Khu Di tích kiến nghị các cấp có thẩm quyền sớm ban hành quy trình chuẩn số hóa di sản, mẫu hợp đồng bản quyền số và cơ chế phân bổ ngân sách linh hoạt cho hoạt động công nghệ thông tin trong lĩnh vực văn hóa, đặc biệt là bảo tồn di sản. Việc hình thành khung pháp lý minh bạch và đồng bộ không chỉ giúp Khu Di tích thuận lợi hơn trong triển khai các dự án số hóa, mà còn tạo điều kiện mở rộng hợp tác với các doanh nghiệp, tổ chức xã hội, phát triển các sản phẩm công nghệ sáng tạo gắn với di sản Hồ Chí Minh.

Song song với đó, Khu Di tích sẽ tiếp tục phát triển các chương trình trải nghiệm có tính tương tác cao như thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR); xây dựng các không gian trưng bày mở, tăng cường hoạt động khảo sát nhu cầu công chúng, lấy phản hồi làm cơ sở cải tiến sản phẩm số. Tất cả nhằm hướng tới mục tiêu không chỉ lưu giữ di sản mà còn đưa di sản đến gần hơn với mọi tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Chuyển đổi số không phải là một đích đến, mà là một quá trình lâu dài và bền bỉ. Với quyết tâm đổi mới, tinh thần trách nhiệm và sự chủ động của đội ngũ cán bộ, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch đang cho thấy mình không chỉ là nơi lưu giữ quá khứ, mà còn là một thiết chế văn hóa tiến bộ, từng bước thích ứng và hội nhập với những xu thế phát triển mới của thời đại. Trong hành trình ấy, công nghệ chính là cầu nối để di sản Hồ Chí Minh tiếp tục tỏa sáng – không chỉ trong ký ức dân tộc, mà còn trong không gian số của tương lai.