Tầm nhìn chiến lược và tư tưởng dân chủ của Chủ tịch Hồ Chí Minh qua Quốc dân Đại hội Tân Trào

Nguyễn Minh Đức

Phòng Tuyên truyền, Giáo dục

Tân Trào là một xã của huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang, nằm trong Chiến khu Việt Bắc. Thời kỳ tiền khởi nghĩa, Tân Trào được xem như “thủ đô giải phóng”, vì nơi đây là địa điểm họp Hội nghị Trung ương Đảng toàn quốc, Tổng bộ Việt Minh và Đại hội quốc dân cả nước để thống nhất ra quyết định Tổng khởi nghĩa toàn quốc, giành chính quyền về tay nhân dân, tiến tới thành lập nhà nước công nông.

Từ ngày 13 đến ngày 15/8/1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp tại Tân Trào, gồm đại biểu các đảng bộ và một số đại biểu hoạt động ở nước ngoài. Hội nghị chủ trương kịp thời lãnh đạo toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền và cử ra Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc. Hội nghị đề ra đường lối đối nội và đối ngoại của Việt Minh trong tình hình mới: Mười chính sách lớn của Mặt trận Việt Minh thực hiện trong Khu giải phóng, được coi như chính sách cơ bản của chính quyền cách mạng sau khi Tổng khởi nghĩa thắng lợi.

Ngay sau Hội nghị toàn quốc của Đảng kết thúc, Quốc dân Đại hội tiến hành họp ngày 16 và 17/8/1945, tại đình Hồng Thái (Tân Trào, Tuyên Quang), dưới sự chủ tọa của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tham dự đại hội có hơn 60 đại biểu ở Bắc, Trung, Nam và đại biểu kiều bào ở nước ngoài (Thái Lan, Lào), đại biểu các đảng phái, đoàn thể nhân dân, các dân tộc, tôn giáo. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, cần phải có một cơ cấu đại biểu quốc dân đủ mạnh, đủ uy tín để thực hiện việc điều hành đất nước: “Trong thì lãnh đạo công việc cứu quốc, kiến quốc, ngoài thì giao thiệp với các hữu bang” (1). Đại hội nhiệt liệt tán thành chủ trương phát động Tổng khởi nghĩa giành chính quyền của Đảng; thông qua Mười chính sách lớn của Việt Minh và quyết định thành lập Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam (tức Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam) do lãnh tụ Hồ Chí Minh làm Chủ tịch, đồng thời quy định Quốc kỳ và Quốc ca của nhà nước Việt Nam mới. Việc Quốc dân Đại hội Tân trào quyết định lấy Mười chính sách lớn của Việt Minh thi hành, được xem như một “Hiến pháp tạm thời” đã thể hiện rõ tính linh hoạt, sáng tạo trong lãnh đạo cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta. Mười chính sách lớn của Việt Minh rất cô đọng, ngắn gọn nhưng bao quát những quyền dân chủ cơ bản của con người, những phương hướng của chính thể dân chủ cộng hòa mà bất cứ người dân Việt Nam nào cũng dễ chấp nhận được, dễ nhớ và dễ làm.

Ngay trong ngày 16/8, Thư kêu gọi Tổng khởi nghĩa của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã được truyền đi khắp các địa phương: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức cho ta mà tự giải phóng cho ta. Nhiều dân tộc bị áp bức trên thế giới đang ganh nhau tiến bước giành quyền độc lập. Chúng ta không thể chậm trễ” (2). Thực hiện Lệnh Tổng khởi nghĩa của Ủy ban Khởi nghĩa Toàn quốc, hưởng ứng Lời kêu gọi Tổng khởi nghĩa của Chủ tịch Hồ Chí Minh, hơn 20 triệu nhân dân cả nước từ Bắc đến Nam nhất tề đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền.

Ngày 17/8/1945, Đại hội bế mạc trong không khí tổng khởi nghĩa sôi sục. Thay mặt Uỷ ban dân tộc giải phóng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc lời tuyên thệ: “Chúng tôi là những người được Quốc dân đại biểu bầu vào Ủy ban dân tộc giải phóng để lãnh đạo cuộc cách mạng của Nhân dân. Trước lá cờ thiêng liêng của Tổ quốc, chúng tôi nguyện kiên quyết lãnh đạo Nhân dân tiến lên, ra sức chiến đấu chống quân thù, giành lại độc lập cho Tổ quốc. Dù phải hy sinh đến giọt máu cuối cùng, không lùi bước”. Lời tuyên thệ của Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là cam kết của cá nhân Người và Ủy ban Dân tộc Giải phóng, mà còn là lời hiệu triệu của cả dân tộc trong giờ phút lịch sử trọng đại. Từ núi rừng Tân Trào, một làn sóng cách mạng lan tỏa khắp mọi miền đất nước. Những người nông dân, công nhân, trí thức, thanh niên, phụ nữ... đều nhận rõ rằng giờ hành động đã điểm.

Điều khiến Quốc dân Đại hội trở thành một trong những dấu mốc lịch sử quan trọng bậc nhất của dân tộc chính là tầm nhìn chiến lược và tư duy lãnh đạo vượt thời đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Người không chỉ dự đoán chính xác cục diện chiến tranh thế giới mà còn nhận định đúng thời điểm để phát động Tổng khởi nghĩa. Trong khi không ít người còn do dự, e ngại về khả năng thành công, thì Chủ tịch Hồ Chí Minh đã kiên quyết hành động. Người từng nói: “Lúc này thời cơ thuận lợi đã tới, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng kiên quyết giành cho được độc lập”(3). Câu nói ấy không chỉ thể hiện sự quyết tâm sắt đá mà còn là sự khẳng định rõ ràng về thời cơ lịch sử mà dân tộc phải biết nắm lấy nếu không muốn đánh mất cơ hội ngàn năm có một.

Tầm nhìn của Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ thể hiện ở việc “đón đúng thời cơ” mà còn thể hiện trong cách thức tổ chức cuộc cách mạng. Tổng khởi nghĩa không phải là hành động tự phát, mà được chuẩn bị kỹ lưỡng từ tổ chức đến tư tưởng, từ tập hợp lực lượng, tuyên truyền vận động quần chúng đến xác lập chính quyền mới. Sự ra đời của Ủy ban Dân tộc Giải phóng Việt Nam ngay tại Đại hội không chỉ thể hiện sự chủ động mà còn là bước đi chiến lược nhằm chuẩn bị cho một nhà nước độc lập, dân chủ và hợp pháp ngay sau khi giành được chính quyền.

Điểm đặc biệt trong Quốc dân Đại hội Tân Trào chính là tinh thần dân chủ thấm đẫm từ nội dung đến hình thức. Tư tưởng dân chủ của Chủ tịch Hồ Chí Minh được thể hiện rõ qua cách tổ chức Đại hội: mọi đại biểu đều được phát biểu, thảo luận, đóng góp ý kiến; các quyết định then chốt được thông qua bằng hình thức biểu quyết tập thể. Tư tưởng xây dựng một nhà nước kiểu mới mà ở đó nhân dân là người chủ của đất nước đã từng được Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc nhận định trong tác phẩm Đường cách mệnh: “Chúng ta đã hy sinh làm cách mệnh, thì nên làm cho đến nơi, nghĩa là làm sao cách mệnh rồi thì quyền giao cho dân chúng số nhiều, chớ để trong tay một bọn ít người. Thế mới khỏi hy sinh nhiều lần, thế dân chúng mới được hạnh phúc”(4).

Quyền lực không xuất phát từ mệnh lệnh, mà từ niềm tin của nhân dân. Việc Chủ tịch Hồ Chí Minh được Đại hội tín nhiệm bầu làm Chủ tịch Ủy ban Dân tộc Giải phóng là kết quả của một quá trình gắn bó, cống hiến và dẫn dắt phong trào cách mạng suốt hàng chục năm của Người. Sự tín nhiệm ấy không đến từ địa vị chính trị, mà từ đạo đức, từ niềm tin của nhân dân vào một vị lãnh tụ sống gần dân, hiểu dân, lo cho dân. Tư tưởng dân chủ của Hồ Chí Minh không chỉ là khái niệm chính trị, mà được cụ thể hóa thành hành động, phương pháp và nguyên tắc tổ chức, và là nền tảng để xây dựng chính quyền của dân, do dân và vì dân.

Ngay sau Đại hội, dưới ngọn cờ Hồ Chí Minh, toàn dân vùng lên tổng khởi nghĩa, nhanh chóng giành chính quyền trên khắp cả nước, làm nên Cách mạng Tháng Tám thành công. Từ đây, chính quyền của bọn đế quốc, thực dân và tay sai thống trị hơn 80 năm đã bị đập tan, chế độ quân chủ phong kiến tồn tại hàng ngàn năm bị xóa vĩnh viễn, chế độ thuộc địa nửa phong kiến sụp đổ. Lần đầu tiên trong lịch sử, chính quyền cả nước thật sự thuộc về tay nhân dân Việt Nam.

Ngày 02/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt chính phủ Lâm thời đọc bản Tuyên ngôn độc lập, trịnh trọng tuyên bố trước nhân dân và toàn thế giới về sự ra đời của một nhà nước mới: nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Người tuyên bố: “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thực đã trở thành một nước tự do và độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mệnh và của cải để giữ vững nền tự do và độc lập ấy” (5). Từ một hội nghị ở núi rừng chiến khu, một chính quyền thực sự của dân đã ra đời, khẳng định bản lĩnh, trí tuệ và sức mạnh đại đoàn kết dân tộc. Như vậy, có thể khẳng định: bằng trí tuệ và nghị lực phi thường, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lãnh đạo cách mạng Việt Nam đi đến thắng lợi cuối cùng, đưa nhân dân từ thân phận nô lệ trở thành công dân của nước Việt Nam tự do, độc lập.

Đại hội Tân Trào không chỉ là biểu tượng của thắng lợi chính trị mà còn là mô hình tham khảo cho nền dân chủ kiểu mới - dân chủ cách mạng. Nó thể hiện cách lãnh đạo dựa vào dân, tin ở dân và phát huy sức mạnh toàn dân. Tầm vóc ấy càng nổi bật khi đặt trong bối cảnh những chuyển biến phức tạp của thế giới lúc bấy giờ. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám không thể tách rời thành công của Quốc dân Đại hội Tân Trào. Đây là nơi kết tinh trí tuệ, sức mạnh và ý chí của toàn dân tộc. Từ một ngôi đình giữa núi rừng Việt Bắc, một chính phủ dân chủ đã được hình thành, một quyết định lịch sử đã được ban ra, và từ đó, một quốc gia độc lập đã ra đời. Chính tại nơi ấy, mô hình một nhà nước “của dân, do dân, vì dân” - như Hồ Chí Minh từng khẳng định đã chính thức hình thành trong thực tiễn.

Giá trị lớn lao của Quốc dân Đại hội Tân Trào không chỉ nằm ở tính chất tiền khởi nghĩa, mà còn ở chỗ nó phản ánh một bước trưởng thành về tư duy dân chủ, pháp quyền trong cách mạng Việt Nam, như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Chính phủ là công bộc của dân vậy. Các công việc của Chính phủ làm phải nhằm vào một mục đích duy nhất là mưu tự do hạnh phúc cho mọi người. Cho nên Chính phủ nhân dân bao giờ cũng phải đặt quyền lợi dân lên trên hết thảy. Việc gì có lợi cho dân thì làm. Việc gì có hại cho dân thì tránh” (6). Lời dạy của Người không chỉ là kim chỉ nam cho một chính phủ cách mạng mới ra đời, mà còn là lời nhắc nhở đầy trách nhiệm gửi đến mọi cán bộ, lãnh đạo - rằng trách nhiệm của người làm lãnh đạo phải gắn liền với lợi ích của nhân dân, đặt nhân dân lên trên hết. Cho đến hôm nay, trong bối cảnh đổi mới và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, những giá trị ấy vẫn giữ nguyên tính thời sự và là nền tảng không thể thay thế trong công cuộc phát triển đất nước.

Tân Trào không chỉ là một địa danh lịch sử, mà còn là biểu tượng của lòng yêu nước, của trí tuệ và tầm vóc lãnh đạo. Nơi ấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho thế hệ hôm nay và mai sau một bài học sâu sắc: muốn cách mạng thành công, phải đặt lợi ích dân tộc lên trên hết, phải tôn trọng vai trò của nhân dân, và phải biết nắm lấy thời cơ bằng tầm nhìn của một nhà chiến lược kiệt xuất. Quốc dân Đại hội Tân Trào - sự kiện diễn ra chỉ trong hai ngày, nhưng là một sự kiện lịch sử trọng đại, đánh dấu một bước quan trọng trong quá trình giành độc lập của dân tộc Việt Nam, đồng thời là cơ sở để xây dựng một nhà nước mới, một chế độ mới, vì một nước Việt Nam độc lập, tự do, hạnh phúc.

Đã 80 năm trôi qua kể từ ngày Quốc dân Đại hội Tân Trào diễn ra, nhưng những bài học về tư duy chiến lược, về tinh thần đoàn kết toàn dân, về phương pháp lãnh đạo dân chủ và gần dân của Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn vẹn nguyên giá trị. Trong bối cảnh đất nước đang hội nhập sâu rộng, đối mặt với nhiều thách thức mới về kinh tế, văn hóa, xã hội và an ninh, việc tiếp tục học tập và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ, về phát huy sức mạnh toàn dân, càng trở nên cấp thiết.

Từ Yêu sách của nhân dân An Nam (năm 1919), Cương lĩnh Chính trị đầu tiên của Đảng (năm 1930), Chương trình Việt Minh (năm 1941), đến Quốc dân Đại hội Tân Trào (năm 1945) với những quyết định mang tính lịch sử đã cho thấy tầm nhìn chiến lược nhất quán và tư tưởng dân chủ của lãnh tụ Hồ Chí Minh. Người thật sự là linh hồn, người tìm đường, chọn đường và dẫn đường thắng lợi của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc Việt Nam. Trong giai đoạn hiện nay, khi đất nước bước vào thời kỳ hội nhập và phát triển, tư tưởng Hồ Chí Minh tiếp tục soi sáng con đường đổi mới toàn diện. Những giá trị về dân chủ, về lòng tin vào nhân dân và chiến lược phát triển bền vững vẫn là nền tảng vững chắc cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Chú thích:

(1). Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia , Hà Nội, 2011, tập 3, tr.537.

(2). H ồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia , Hà Nội, 2011, tập 3, tr.596.

(3). Võ Nguyên Giáp, Những chặng đường lịch sử, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1994, tr.196.

(4). H ồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia , Hà Nội, 2011, tập 2, tr.292

(5). H ồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia , Hà Nội, 2011, tập 4, tr.3.

(6). H ồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia , Hà Nội, 2011, tập 4, tr.21.