Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, đào tạo cán bộ trong Sổ vàng Trường Đảng Trung ương Nguyễn Ái Quốc

ThS. Nguyễn Văn Dương

Phó Giám đốc Khu Di tích Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch

Chủ tịch Hồ Chí Minh – Vị lãnh tụ kiệt xuất của cách mạng Việt Nam, Nhà văn hóa lớn. Người không chỉ đặt nền móng cho nền giáo dục Việt Nam hiện đại, mà còn là người mở đầu sự nghiệp giáo dục, đào tạo cán bộ của Đảng. Bút tích được Người ghi trong Sổ vàng Trường Đảng Trung ương Nguyễn Ái Quốc thể hiện tư tưởng, sự quan tâm đặc biệt đối với công tác giáo dục, đào tạo cán bộ và vai trò của Trường Đảng. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi xin làm rõ hơn một số nội dung sau đây.

1. Bút tích của Chủ tịch Hồ Chí Minh ghi trong Sổ vàng Trường Đảng Trung ương Nguyễn Ái Quốc

Cách mạng Tháng Tám thành công, nhưng thực dân Pháp quay trở lại hòng xâm chiếm nước ta một lần nữa, chính quyền cách mạng non trẻ đứng trước thử thách “ngàn cân treo sợi tóc”. Quá trình lãnh đạo chuẩn bị mọi lực lượng để kháng chiến chống Pháp giai đoạn mới, Trung ương Đảng nhận thấy rất cần có sự thống nhất về chính trị tư tưởng và chiến lược. Tại Hội nghị cán bộ Trung ương lần thứ 6 (tháng 01/1949), Đảng xác định: Công tác huấn luyện, đào tạo cán bộ là nhiệm vụ chiến lược, cấp bách. Bởi thực tế cho thấy lúc này phần lớn cán bộ, đảng viên đều trưởng thành từ phong trào đấu tranh thực tiễn, nên thiếu về kiến thức lý luận, yếu về kỹ năng tổ chức. Hội nghị nêu rõ: “Trung ương cũng như các khu cần mở trường huấn luyện thường trực, thống nhất chương trình huấn luyện thường trực, thống nhất chương trình huấn luyện các cấp…1. Các trường Đảng mở luôn, liên tiếp, phân công rành mạch giữa trường của Trung ương, khu và tỉnh”2.

Trong bối cảnh đó, tháng 01/1949 Trường Đảng Trung ương Nguyễn Ái Quốc (tiền thân của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) được thành lập tại huyện Định Hoá, tỉnh Thái Nguyên. Trường Đảng ra đời là một tất yếu lịch sử, không chỉ góp phần truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin một cách hệ thống, chuyên sâu, mà còn đánh dấu bước phát triển mới trong công tác giáo dục, đào tạo huấn luyện cán bộ phục vụ sự nghiệp cách mạng của Đảng.

Tháng 9/1949, Chủ tịch Hồ Chí Minh tới thăm Trường Đảng Trung ương Nguyễn Ái Quốc, dự khai giảng và nói chuyện với học viên Lớp Lý luận dài hạn Khoá II. Người ghi ở trang đầu Sổ vàng nhà trường lời huấn thị bất hủ:

“Học để làm việc, làm người, làm cán bộ.

Học để phụng sự Đoàn thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại.

Muốn đạt mục đích, thì phải cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”3.

Bút tích của Người trong Sổ vàng là kết tinh tư tưởng - những chỉ dẫn quan trọng về nhiệm vụ, nội dung và mục đích ý nghĩa của giáo dục, đào tạo cán bộ tại Trường Đảng. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã 10 lần đến thăm và chỉ đạo công tác huấn luyện cán bộ tại Trường Đảng Nguyễn Ái Quốc.

2. Chỉ dẫn tư tưởng Hồ Chí Minh về tầm quan trọng công tác giáo dục, đào tạo cán bộ và vai trò của Trường Đảng

Thứ nhất: Lời huấn thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh là quan điểm định hướng công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ của Đảng trong sự nghiệp cách mạng.

Bằng sự trải nghiệm thực tế trong hành trình tìm đường cứu nước và vận dụng lý luận chủ nghĩa Mác – Lênin trong quá trình hoạt động cách mạng, Người khẳng định công việc giáo dục, đào tạo người cán bộ cách mạng rất quan trọng. Theo Người, “Cách mạng cũng là một nghề. Làm nghề gì cũng phải học, vậy làm cách mạng cũng phải học”4, “không có giáo dục, không có cán bộ thì không nói gì đến kinh tế văn hóa”5. Cho nên “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”6, và “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”7.

Thứ hai: Trường Đảng có vai trò đặc biệt đối với công tác giáo dục, đào tạo cán bộ. Vì cán bộ là cái gốc của mọi công việc, nên “huấn luyện cán bộ là công việc gốc của Đảng”8. “Trường Đảng là một trường học để đào tạo những chiến sĩ tiên tiến phấn đấu cho sự nghiệp của giai cấp vô sản. Các đồng chí đều là những cán bộ cốt cán của Đảng”9. Mục đích của trường Đảng được Người chỉ rõ trong bài diễn văn khai mạc khóa học lý luận chính trị dài hạn đầu tiên (07/9/1957): “Đảng ta tổ chức trường học lý luận cho cán bộ là để nâng cao trình độ lý luận của Đảng ta đặng giải quyết sự đòi hỏi của nhiệm vụ cách mạng và tình hình thực tế của Đảng ta, để Đảng ta có thể làm tốt hơn công tác của mình, hoàn thành tốt hơn nhiệm vụ cách mạng vĩ đại của mình”10.

Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng đội ngũ giáo viên của Trường Đảng. Người nói “Người huấn luyện của Đoàn thể phải làm kiểu mẫu về mọi mặt: tư tưởng, đạo đức, lối làm việc”11. Đội ngũ giảng viên Trường Đảng phải là những người giỏi về chuyên môn nghiệp vụ, về trình độ sư phạm và mẫu mực về phẩm chất đạo đức, là tấm gương sáng cho các thế hệ học viên học tập, noi theo.

Nội dung bút tích của Hồ Chí Minh còn thể hiện tầm nhìn chiến lược về “công việc gốc của Đảng” trong công tác giáo dục, đào tạo cán bộ của nhà trường. Tầm nhìn chiến lược đó được một nhà nghiên cứu đã khái quát: “Thứ nhất: Huấn luyện cán bộ góp phần quan trọng vào công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, nâng cao trình độ lý luận, năng lực lãnh đạo của Đảng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng.

Thứ hai: Huấn luyện để nâng cao trình độ, phẩm chất, năng lực, đạo đức và sửa chữa hạn chế, khuyết điểm, sai lầm của cán bộ. Thứ ba: Định hướng nội dung cốt lõi trong huấn luyện cán bộ. Thứ tư: Xác định phương châm, phương pháp huấn luyện cán bộ đúng đắn. Thứ năm: Định hướng cho học viên có thái độ học tập đúng đắn. Thứ sáu: Xây dựng đội ngũ giảng viên kiểu mẫu”12. Công tác giáo dục, đào tạo cán bộ tại Trường Đảng là tạo ra những “hạt giống đỏ” – các thế hệ cán bộ có đạo đức và tài năng.

3. Chỉ dẫn tư tưởng Hồ Chí Minh về nội dung, mục đích giáo dục, đào tạo cán bộ tại Trường Đảng

Về nội dung đào tạo, trước hết là giáo dục chính trị tư tưởng. Đây là vấn đề có vai trò quyết định sự thành công của sự nghiệp cách mạng, bởi thống nhất chính trị tư tưởng sẽ thống nhất hành động. Trả lời câu hỏi “Vì sao phải học tập lý luận”, Người chỉ ra: thiếu lý luận là nhược điểm lớn của Đảng, của người cán bộ, cho nên “cần thiết phải học tập lý luận và yêu cầu Đảng phải tổ chức học tập lý luận cho cán bộ”13.

Nội dung giáo dục chính trị tư tưởng là truyền bá lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin - “khoa học về các quy luật phát triển của tự nhiên và xã hội; khoa học về cách mạng ở quần chúng bị áp bức và bị bóc lột; khoa học về thắng lợi của chủ nghĩa xã hội ở tất cả các nước; khoa học về xây dựng chủ nghĩa cộng sản”14. Hồ Chí Minh khẳng định lý luận là “kim chỉ nam”, cho nên “để giải quyết đúng các vấn đề, thì chúng ta phải cố gắng học tập lý luận Mác - Lênin. Có học tập lý luận Mác - Lênin mới củng cố được đạo đức cách mạng, giữ vững lập trường, nâng cao hiểu biết và trình độ chính trị, mới làm tốt công tác Đảng giao phó cho mình”15.

Không chỉ giáo dục về chính trị, tư tưởng, Trường Đảng còn là môi trường giáo dục đạo đức cho cán bộ, đảng viên. Đạo đức cách mạng không phải từ trên trời sa xuống, mà do đấu tranh rèn luyện bền bỉ hàng ngày mới có. Thông qua chương trình học tập, người cán bộ, đảng viên phải nhận thức rõ: “Đảng không phải là nơi để thăng quan, tiến chức, để phát tài. Vào Đảng là để phục vụ nhân dân, phục vụ giai cấp, đảng viên phải trở thành người con hiếu thảo của Tổ quốc, của giai cấp. Đảng phải rất mạnh, rất trong sạch”16. Đạo đức cách mạng đối với người cán bộ “cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân”17, chỉ có đạo đức cách mạng làm nền tảng thì mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang.

Về mục đích giáo dục, đào tạo cán bộ tại Trường Đảng, Người khẳng định trước hết và quan trọng nhất, Trường Đảng phải giáo dục cho cán bộ phẩm chất “trung với nước, hiếu với dân”, tức là phải trung thành với sự nghiệp cách mạng, phấn đấu vì sự nghiệp đấu tranh cho độc lập dân tộc, hạnh phúc của nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhắc nhở: “Ngoài lợi ích của dân tộc, của Tổ quốc, thì Đảng không có lợi ích gì khác”18. Bên cạnh đó, cần phải giáo dục những đức tính cơ bản là Cần, Kiệm, Liêm, Chính, phải chống lại biểu hiện sai trái của chủ nghĩa cá nhân. Theo Hồ Chí Minh, người cán bộ của Đảng giữ được Cần, Kiệm, Liêm, Chính là người chí công, vô tư, tức là “chính tâm, thân dân”, sẽ là người có ý thức “phụng sự Tổ quốc và nhân dân”. Mục đích của học tập của người cán bộ là học để làm việc, có học mới có kiến thức, kỹ năng thực hiện tốt công việc được Đảng và Nhà nước giao phó.

Trước hết, những cán bộ, học viên được học tập tại Trường Đảng phải xác định rõ và đúng mục đích học tập, rèn luyện phẩm chất, đạo đức, đây là yêu cầu có tác động quan trọng đến kết quả học tập mỗi cán bộ, học viên sau khi ra trường. Phải học tập để nâng cao trình độ lý luận, “chống cái thói xem nhẹ học tập lý luận. Vì không học lý luận thì chí khí kém kiên quyết, không trông xa thấy rộng, trong lúc đấu tranh dễ lạc phương hướng, kết quả là “mù chính trị”, thậm chí hủ hóa, xa rời cách mạng”19.

Cán bộ, học viên trong quá trình học tập không chỉ đào sâu suy nghĩ, mà còn phải biết vận dụng sáng tạo lý luận vào thực tiễn “học đi đôi với hành”. Hồ Chí Minh nói: “Thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. Thực tiễn không có lý luận hướng dẫn thì thành thực tiễn mù quáng. Lý luận mà không liên hệ với thực tiễn là lý luận suông… Khi vận dụng thì bổ sung, làm phong phú thêm lý luận bằng những kết luận mới rút ra từ trong thực tiễn cách mạng của ta”20.

Thứ hai, phải có thái độ học tập đúng. Người cán bộ, học viên phải tránh xa kẻ thù số một của học tập, rèn luyện là thói kiêu ngạo, tự phụ, tự mãn. Trong quá trình được giáo dục, đào tạo tại Trường Đảng, người cán bộ, học viên không chỉ khiêm tốn, thật thà, mà còn phải tự nguyện, tự giác trong học tập và rèn luyện. Đặc biệt phải rèn luyện tác phong độc lập suy nghĩ, không học theo kiểu “kinh viện, sách vở” một chiều.

Thứ ba, mỗi cán bộ, học viên không chỉ có ý thức tự học, tự giáo dục không ngừng, mà còn phải có ý thức đoàn kết giúp đỡ lẫn nhau học tập, mạnh dạn phê bình và thật thà tự phê bình và khi phê bình, tự phê bình thì phải xuất phát từ ý muốn đoàn kết, để đạt đến đoàn kết mới trên cơ sở mới 21. Các thế hệ cán bộ, học viên được học tại Trường Đảng phải học tập, rèn luyện những chuẩn mực đạo đức cách mạng. Đó là các phẩm chất Trung với nước, Hiếu với dân; Cần, Kiệm, Liêm, Chính, Chí công, Vô tư; yêu thương con người; có tinh thần quốc tế trong sáng trên lập trường giai cấp công nhân. Đó là rèn luyện phong cách tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo; phong cách diễn đạt khi nói và viết; phong cách làm việc khoa học, sâu sát quần chúng, làm việc tập thể, dân chủ, nêu cao trách nhiệm cá nhân; phong cách ứng xử có văn hoá, sinh hoạt giản dị.

Đặc biệt người cán bộ cách mạng phải gương mẫu, bởi vì “một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”22, Bút tích của Hồ Chí Minh ghi trong Sổ vàng Trường Đảng thể hiện những giá trị về sự thống nhất giữa mục đích và phương pháp học tập, giữa việc học tập nâng cao kiến thức với rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng của người cán bộ. Đây là nền tảng của công tác huấn luyện các thế hệ cán bộ tại Trường Đảng.

Trong gần tám thập niên qua, Trường Đảng Trung ương Nguyễn Ái Quốc nay là Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh ngày càng trưởng thành và phát triển. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh xứng đáng với nhiệm vụ là trung tâm quốc gia đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo, quản lý trung, cao cấp, cán bộ khoa học lý luận chính trị của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội; là trung tâm quốc gia đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức, đào tạo nguồn nhân lực ở trình độ đại học, sau đại học; trung tâm quốc gia nghiên cứu khoa học lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, lý luận về đường lối đổi mới, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; nghiên cứu khoa học chính trị, khoa học lãnh đạo, quản lý, khoa học hành chính, quản lý nhà nước, quản trị công phục vụ giảng dạy, học tập, góp phần cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoạch định, hoàn thiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng.

Lời huấn thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong Sổ vàng “Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự Đoàn thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại. Muốn đạt mục đích, thì phải cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư” vẫn nguyên vẹn giá trị soi sáng, dẫn đường trong Kỷ nguyên mới của dân tộc Việt Nam. Người là định hướng nền tảng quan trọng của công tác giáo dục, đào tạo các thế hệ cán bộ tại Trường Đảng, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước của thời đại vươn mình và hội nhập quốc tế sâu sắc.

Ghi chú:

1. Văn kiện Lịch sử Đảng, T.IV, Trường Nguyễn Ái Quốc xuất bản, tr.333

2. Văn kiện Lịch sử Đảng, T.IV, Trường Nguyễn Ái Quốc xuất bản, tr.278

3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.6, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.208 (Hoặc trong Sổ vàng Trường Đảng hiện còn lưu giữ tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh)

4. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, tập 15, tr. 294.

5. Hồ Chí Minh, Toàn tập, t.8, Sđd, tr.184

6. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, tập 5, tr. 309.

7. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, tập 15, tr. 612.

8. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, tập 5, tr. 309.

9. Hồ Chí Minh: Toàn tập, xuất bản lần thứ ba, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 11, tr. 95.

10. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb CTQG, H, 2011, t.11, tr.90.

11.  Hồ Chí Minh: Toàn tậ, Sđd, tập 6, tr. 356.

12. Giáo sư Lê Văn Lợi: Tầm nhìn chiến lược của Chủ tịch Hồ Chí Minh về “công việc gốc của Đảng” qua 10 lần về thăm Trường Đảng Nguyễn Ái Quốc

13. Nguồn: https://lyluanchinhtri.vn/tam-nhin-chien-luoc-cua-chu-tich-ho-chi-minh-ve-cong-viec-goc-cua-dang-qua-10-lan-tham-truong-dang-nguyen-ai-quoc-6415.html... Ngày 17/0/2024

14. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, tập 11, tr. 90-94

15. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, tập 11, tr. 96.

16. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, tập 11, tr.610.

17. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, tập 10, tr. 67.

18. Hồ Chí Minh: Toàn tập, xuất bản lần thứ ba, Nxb CTQG, Hà Nội, 2011, tập 5, tr. 292.

19. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, tập 5, tr. 290.

20. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 280.

21. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, tập 11, tr. 95-96.

22. Xem Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, tập 11, tr. 98-99.

23. Q uyết định số 214-QĐ/TW ngày 28/12/2024 của BCH Trung ương về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.