Chuyến thăm của Tổng thống nước cộng hòa Ghinê Sékou Touré đến Việt Nam năm 1960 - biểu tượng của tình đoàn kết Á - Phi
ThS. Đỗ Đức Huỳnh
Phòng Hành chính, Tổng hợp
Tháng 9/1960, Tổng thống nước Cộng hòa Ghinê - Ahmed Sékou Touré - đã có chuyến thăm chính thức đầu tiên tới Việt Nam. Ông cũng đồng thời trở thành nguyên thủ quốc gia châu Phi đầu tiên đến thăm Việt Nam sau Cách mạng Tháng Tám thành công. Chuyến thăm của Tổng thống Sékou Touré diễn ra trong bối cảnh thế giới đang chứng kiến làn sóng đấu tranh giải phóng dân tộc mạnh mẽ từ các nước châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh. Năm 1960 được xem là “Năm của châu Phi” khi có tới 17 quốc gia trên lục địa đen này đã giành được độc lập khỏi ách thống trị thực dân, đánh dấu một bước ngoặt trong tiến trình giải phóng dân tộc trên toàn thế giới.
Cùng thời điểm ấy, dưới sự lãnh đạo của Đảng Lao động Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh, Việt Nam vừa diễn ra Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ III, quyết tâm xây dựng thắng lợi chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất đất nước với phương châm tăng cường mở rộng quan hệ quốc tế, đặc biệt là với các nước bạn cùng cảnh ngộở châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh. Chính vì vậy, sự kiện này không chỉ là dấu mốc trong quan hệ ngoại giao giữa hai quốc gia non trẻ, mà còn là biểu tượng sinh động cho tình đoàn kết quốc tế vô sản giữa các dân tộc đang đấu tranh vì độc lập, tự do và ảnh hưởng to lớn của tư tưởng Hồ Chí Minh đối với phong trào cách mạng trên thế giới.
Ahmed Sékou Touré (1922 -1984) là một trong những nhà lãnh đạo cách mạng tiêu biểu của châu Phi thế kỷ XX. Ông là người sáng lập và đứng đầu Đảng Dân chủ Ghinê (PDG), đồng thời là Tổng thống đầu tiên của nước Cộng hòa Ghinê sau khi lãnh đạo quốc gia này giành độc lập khỏi thực dân Pháp. Ghinê cũng là quốc gia đầu tiên trong số các thuộc địa Tây Phi thuộc Pháp giành độc lập vào ngày 2/10/1958. Sékou Touré đồng thời là nhà lãnh đạo có tầm nhìn quốc tế, luôn tích cực thúc đẩy phong trào đoàn kết giữa các nước đang phát triển, đặc biệt là sự gắn bó giữa châu Phi và các dân tộc châu Á. Trong tâm thức và đường lối của ông, Việt Nam là một hình mẫu đấu tranh kiên cường cho độc lập tự do, và Chủ tịch Hồ Chí Minh là biểu tượng của tinh thần đoàn kết cách mạng mà ông hết lòng ngưỡng mộ.
Tình cảm và sự quan tâm của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với châu Phi nói chung và Ghinê nói riêng không chỉ thể hiện ở tầm nhìn chính trị mà còn là kết quả của trải nghiệm lịch sử. Trong những năm 1912-1913, Người từng đi qua nhiều quốc gia châu Phi, trong đó có Ghinê, và tận mắt chứng kiến đời sống khổ cực của người dân châu Phi dưới ách thống trị thực dân Pháp.
Chính từ đó, Người đã sớm hình thành tình cảm gắn bó, đồng cảm và ủng hộ cuộc đấu tranh giành độc lập của các dân tộc châu Phi. Khi Ghinê tuyên bố độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi điện chúc mừng, đánh giá sự kiện là thắng lợi của phong trào giải phóng dân tộc và tinh thần hội nghị Bandung (hay còn gọi là Hội nghị Á-Phi) năm 1955. Trong bức điện, Người khẳng định: “Việc thành lập nước Cộng hoà Ghinê là một thắng lợi to lớn của nhân dân Ghinê và một lần nữa chứng tỏ rằng tinh thần các Hội nghị Băngđung, Lơ Ke và Acơra đã không ngừng thúc đẩy phong trào giải phóng ngày càng lớn mạnh của các dân tộc bị áp bức ở Á - Phi”1.
Tháng 9/1960, nhận lời mời của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổng thống Ghinê Sékou Touré đã cóchuyến thăm chính thức Việt Nam trong 3 ngày, từ ngày 15 đến ngày 17/9/1960. Trong thời gian thăm và làm việc tại Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh và nhân dân Việt Nam đã dành cho Tổng thống Sékou Touré sự đón tiếp nồng hậu, trọng thị, thể hiện rõ tấm lòng son sắt với những người bạn đồng chí hướng.
Trong buổi lễ trọng thể tổ chức tại sân bay Gia Lâm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra tận cầu thang máy bay đón Tổng thống Sékou Touré. Người khẳng định tình đoàn kết hữu nghị giữa hai dân tộc bằng hai câu thơ: “Bây giờ mới gặp nhau đây/ Mà lòng đã chắc những ngày thanh niên!”. Đồng thời, Người nhắc lại những kỷ niệm từ đầu thế kỷ XX khi các thanh niên yêu nước Việt Nam và Ghinê từng cùng nhau đoàn kết đấu tranh chống thực dân Pháp, để giành độc lập, tự do cho đất nước mình.
Tiếp đó, trong ngày 16/9/1960, sau cuộc hội đàm với Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đoàn đại biểu Chính phủ Việt Nam, Tổng thống Sékou Touré và Đoàn đại biểu Chính phủ Ghinê đã đến đặt vòng hoa tại Nghĩa trang Mai Dịch (Hà Nội), đi thăm Trường Đại học Bách khoa, tiếp các cháu thiếu nhi
ở Hà Nội đến tặng hoa chúc sức khỏe và dự tiệc chiêu đãi trọng thể do Trung ương Đảng, Chính phủ, Quốc hội và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức. Thay mặt Đảng và Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã có bài diễn văn chào mừng Tổng thống Sékou Touré và đoàn đại biểu Chính phủ Ghinê. Bài phát biểu có đoạn: “Nhân dân Việt Nam vui mừng đón tiếp Tổng thống như một vị sứ giả của châu Phi, đem đến cho nhân dân Việt Nam ý chí đấu tranh và quyết thắng của phong trào giải phóng dân tộc ở châu Phi, những cảm tình nồng nhiệt, tình đoàn kết thân ái của nhân dân Ghinê và nhân dân châu Phi đối với nhân dân Việt Nam... cũng như nhân dân Việt Nam, suốt trong mấy mươi năm thống trị của thực dân, nhân dân Ghinê đã nêu cao tinh thần bất khuất, không ngừng đấu tranh để giải phóng đất nước, giành lại quyền sống tự do (...) Nước Cộng hòa Ghinê là người bạn thân của các nước trong phe xã hội chủ nghĩa hùng mạnh. Tình hữu nghị và sự tương trợ giữa những nước mới giành được độc lập và các nước xã hội chủ nghĩa là một sự kiện quốc tế quan trọng của thế giới ngày nay, có lợi cho việc hoàn toàn giải phóng các dân tộc bị áp bức, đồng thời có lợi cho việc củng cố hòa bình thế giới”. Kết thúc bài phát biểu, Thủ tướng Phạm Văn Đồng nhấn mạnh về ý nghĩa chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Sékou Touré cùng đoàn đại biểu Chính phủ Ghinê: “Chúng tôi tin tưởng rằng cuộc đi thăm nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa của Tổng thống và Đoàn đại biểu Chính phủ nước Cộng hòa Ghinê sẽ góp phần quan trọng tăng cường tình hữu nghị và quan hệ hợp tác giữa hai nước chúng ta”2.
Để thể hiện “mối tình nồng nhiệt và sâu sắc của nhân dân Việt Nam đối với nhân dân nước Cộng hòa Ghinê anh em”, sáng ngày 17/9/1960, đã diễn ra cuộc mít tinh trọng thể do Ủy ban hành chính thành phố Hà Nội tổ chức tại Quảng trường Ba Đình với sự tham dự của các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước và hàng vạn nhân dân Thủ đô. Trời chưa sáng rõ mà tất cả các phố Hà Nội đã chật những đoàn người mang cờ, hoa tiến về Quảng trường Ba Đình. Mọi người vừa đi vừa kể cho nhau nghe những mẩu chuyện, những lời nói thân mật và chí tình của Tổng thống Sékou Touré trong các cuộc gặp gỡ Chính phủ và nhân dân Việt Nam. Như khi đến thăm Trường Đại học Bách khoa, phát biểu trước sinh viên, cán bộ và lãnh đạo nhà trường, Tổng thống Sékou Touré hoan nghênh những tiến bộ của sinh viên và nhấn mạnh sinh viên Đại học Bách khoa cần cố gắng học tập để nâng cao học thức của mình, nhưng nguyên tắc đầu tiên là học để phục vụ nhân dân, vì nhân dân... sinh viên cần tin tưởng vào Đảng Lao động Việt Nam, tin tưởng ở nhân dân. Nhân dân là giáo sư của các bạn, cho nên cần đạt được một bằng cao nhất, đó là bằng cấp của nhân dân.
Lý tưởng xây dựng một nhà nước của dân, do dân và vì dân và lấy dân làm gốc cũng chính là lý tưởng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đang theo đuổi và luôn hướng mọi người dân Việt Nam đi theo.
Năm giờ rưỡi, mười vạn nhân dân Hà Nội đã tề tựu tại Quảng trường Ba Đình, mang theo ảnh Tổng thống Sékou Touré và Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng những biểu ngữ chào mừng ca ngợi tình hữu nghị giữa hai dân tộc Việt Nam - Ghinê, giữa nhân dân các nước Á - Phi. Gần lễ đài, các học sinh Hà Nội cầm hoa kết thành hai lá quốc kỳ Việt Nam - Ghinê reo vui trước gió, dưới hàng nghìn cánh tay của thanh niên, thiếu niên Hà Nội tạo nên một không khí chan hòa, xúc động. Thay mặt nhân dân Thủ đô Hà Nội, bác sĩ Trần Duy Hưng, Chủ tịch Ủy ban hành chính thành phố Hà Nội tặng Tổng thống Sékou Touré bức trướng kỷ niệm có mang dòng chữ: Tình hữu nghị giữa nhân dân Việt Nam và nhân dân Ghinê bền vững muôn năm.
Một ấn tượng không thể không nhắc đến trong chuyến thăm của Tổng thống Sékou Touré đến Việt Nam đó là tình cảm giữa Chủ tịch Hồ Chí Minh và Tổng thống Sékou Touré đã vượt qua khuôn khổ lễ tân ngoại giao thông thường. Trong các cuộc trò chuyện, hai nhà lãnh đạo xưng hô thân tình, trao đổi sâu sắc và luôn gọi nhau là “anh em đồng chí”. Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với tinh thần độc lập của Ghinê mà còn đánh giá cao vai trò quốc tế của Sékou Touré trong việc cổ vũ các dân tộc bị áp bức đứng lên giành quyền tự quyết.
Cũng trong buổi míttinh ngày 17/9/1960, khi thấy mọi người tỏ ý không hài lòng khi Tổng thống Sékou Touré có nhắc trong bài phát biểu của mình về việc ông Bí thư chính trị Đảng Dân chủ Ghinê, Chủ tịch Quốc hội nước Cộng hòa Ghinê (cũng là một thành viên trong Đoàn đại biểu Chính phủ Ghinê sang thăm Việt Nam) đã lấy tên Hồ Chí Minh để đặt cho con mình, với phong thái của một nhà ngoại giao tài ba, khi lên đáp từ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói rõ và giải thích thêm về phong tục của nhân dân Ghinê: khi yêu mến ai sẽ lấy tên người đó đặt tên cho con mình. Theo Người, đó là một phong tục đáng trân trọng. Điều này cho thấy Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là vị lãnh tụ rất quý mến của nhân dân Việt Nam mà còn của cả nhân dân Ghinê.
Đối với nhân dân Ghinê, cái tên Hồ Chí Minh chẳng những gợi cho nhân dân các nước châu Phi hình ảnh của lòng chân thật, sự dũng cảm mà còn là niềm tin tưởng trong cuộc đấu tranh giải phóng của các dân tộc thuộc địa. Đáp lại tình cảm và lòng tin yêu của nhân dân Ghinê, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề nghị với các cháu thanh niên và thiếu nhi có mặt ở buổi lễ đón mừng hôm đó: “Ở Việt Nam có Bác Hồ, Ghinê lại có cả anh Hồ, chị Hồ, em Hồ, vì vậy, các cháu tán thành thì Bác sẽ xin phép bác Sékou Touré để rồi đây, cháu nào ngoan, sẽ được đặt tên là Sékou Touré”. Nghe Người giải thích xong, tiếng vỗ tay và hô vang “Tán thành” vang âm cả Quảng trường Ba Đình3. Cách ứng xử khéo léo và chân tình đó của Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng thể hiện sự quý mến và coi trọng của Người với Tổng thống Sékou Touré và nhân dân Ghinê.
Tình cảm ấy không chỉ dừng lại ở lời nói. Sau chuyến thăm của Tổng thống Sékou Touré năm 1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn luôn theo dõi tình hình Ghinê và thường xuyên có các hoạt động trao đổi như: Gửi điện mừng nhân dịp kỷ niệm Quốc khánh hằng năm (ngày 2/10), điện chúc mừng nhân dịp năm mới hay như tháng 11/1967, khi được tin Ghinê bị lụt lớn ở một số tỉnh, gây nhiều thiệt hại về người và của, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi điện thăm hỏi đến Tổng thống Sé kou Touré và qua Tổng thổng, Người chuyển lời hỏi thăm tới nhân dân các vùng bị lũ, chúc nhân dân mau chóng khắc phục hậu quả thiên tai, ổn định cuộc sống. Những bức điện văn, thư chúc mừng và những cuộc gặp tiếp đón các đoàn đại biểu Ghinê trong suốt giai đoạn 1960 - 1969 đã thể hiện tình cảm nhất quán và sâu đậm của Chủ tịch Hồ Chí Minh dành cho nhân dân Ghinê nói chung và Tổng thống Sékou Touré nói riêng.
Một minh chứng đặc biệt của mối quan hệ này tại nơi ở và làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong khu Phủ Chủ tịch là cuốn sách Châu Phi tiến bước do chính Tổng thống Sékou Touré là tác giả và gửi tặng Chủ tịch Hồ Chí Minh năm 1968. Sách in bằng tiếng Pháp, dày 693 trang, nội dung đề cập đến tư tưởng cách mạng và đặc điểm của cuộc đấu tranh giải phóng tại Ghinê. Ở trang bìa lót cuốn sách có lời đề tặng viết tay của Tổng thống Touré: “Kính tặng đồng chí Hồ Chí Minh, để tỏ lòng tôn kính lòng trung thành tuyệt đối và kiên trì của đồng chí vì sự nghiệp đấu tranh của nhân dân cho sự tiến bộ xã hội trong sự thống nhất và hòa bình”. Cùng với cuốn sách Châu Phi tiến bước, hiện còn nhiều cuốn sách khác do Tổng thống Sékou Touré viết và gửi tặng Chủ tịch Hồ Chí Minh, hiện vẫn lưu giữ tại Khu di tích Phủ Chủ tịch như: “Châu Phi và cách mạng - Tập 13”; “Chính quyền nhân dân - Tập 16”; “Cuộc cách mạng văn hóa - Tập 17”; “Hành động chính trị của của Đảng Dân chủ Ghinê - Tập 6”; “Đại hội toàn quốc lần thứ 8 Đảng Dân chủ Ghinê”...
Ngày 18/9/1960, sau ba ngày ở thăm Việt Nam trong bầu không khí đầy tình hữu nghị, Tổng thống Sékou Touré và Đoàn đại biểu Chính phủ Ghinê lên đường về nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiễn Tổng thống Sékou Touré đến sân bay Gia Lâm giữa hàng vạn nhân dân Hà Nội cầm cờ, hoa, ảnh đứng tập trung hai bên đường, tạo một ấn tượng sâu sắc và khó quên đối với các vị khách quốc tế. Có thể nói, chuyến thăm của Tổng thống Ghinê Sékou Touré tới Việt Nam năm 1960 không chỉ là một sự kiện trọng đại trong lịch sử quan hệ ngoại giao Việt Nam - Ghinê, mà còn là minh chứng sinh động cho tinh thần quốc tế vô sản, cho tình cảm gắn bó giữa các dân tộc Á - Phi - Mỹ Latinh trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân, đế quốc. Đồng thời, chuyến thăm giúp khẳng định vị thế ngày càng vững chắc của Việt Nam trên trường quốc tế, dù đang trong thời kỳ kháng chiến và xây dựng đất nước. Mối quan hệ Việt Nam - Ghinê, bắt đầu từ cuộc gặp lịch sử này, tiếp tục được vun đắp qua các thập kỷ và là biểu tượng cho chính sách đối ngoại hòa bình, hữu nghị của Việt Nam.
Chuyến thăm cũng một lần nữa khẳng định tầm vóc của Chủ tịch Hồ Chí Minh - một nhà cách mạng quốc tế, người đã hiến dâng trọn đời mình không chỉ cho độc lập của dân tộc Việt Nam, mà còn cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng của các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới, như lời Tổng thống Sékou Touré viết: “Người Anh Hồ Chí Minh là tấm gương tốt đẹp đối với các dân tộc Á - Phi trong cuộc đấu tranh cao cả chống chủ nghĩa đế quốc, chống chủ nghĩa thực dân cũ và mới”.
Ghi chú:
1. Nguyễn Thị Thu, Cuốn sách “Châu Phi tiến bước” trong Nhà BK1, theo website ditichochiminhphuchutich.gov.vn, ngày 22/9/2021.
2. Báo Nhân dân, số 2374, ngày 18/9/1960.
3. Báo Nhân dân, số 2374, ngày 18/9/1960.