Bộ sưu tập đồng hồ đang trưng bày tại Khu Di tích Phủ Chủ tịch

Nguyễn Thị Bình

Phòng ST-KK-TL

Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch đang trưng bày 3 chiếc đồng hồ mà sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sử dụng: Một chiếc đặt trên bàn làm việc dưới tầng một nhà Sàn có số kiểm kê: 1016/KL- 35; một chiếc đặt trên tủ con đầu giường phòng ngủ trên nhà Sàn, có số kiểm kê 961/ KL- 25 và một chiếc đặt trên tủ con đầu giường nhà H67 có số kiểm kê 1065/KL- 44. Ngay sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời, cả 3 chiếc đồng hồ này đều được ghi chép lại nội dung và ý nghĩa lịch sử (theo bản ghi chép đề ngày 18-12-1970 trong hồ sơ số 33 của đồng chí Phạm Hồng Thăng nguyên là cán bộ Trung đoàn 600 Bộ công an biệt phái về viện Bảo tàng Hồ Chí Minh ghi chép các hiện vật của Chủ tịch Hồ Chí Minh ngay sau khi Người qua đời). Ngoài những bản ghi chép ra, 3 chiếc đồng hồ còn có ảnh chụp của đồng chí Đinh Đăng Định chụp sau ngày Bác mất 14 ngày. Để xác định rõ xuất xứ cũng như hiểu thêm về ý nghĩa của những chiếc đồng hồ trên, chúng tôi đã tìm gặp và trao đổi với các đồng chí đã từng phục vụ Chủ tịch Hồ Chí Minh khi sinh thời và được các đồng chí cung cấp những thông tin như sau:

1. Đồng chí Lê Hữu Lập, nguyên là Trưởng phòng Hành chính Văn phòng cho biết: 3 chiếc đồng hồ này có khoảng sau năm 1960, sau ngày Bác chuyển sang nhà Sàn. Đồng chí cũng đã được nhìn thấy những chiếc đồng hồ ở nhà  Sàn và nhà H67 khi sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh còn cụ thể từng chiếc đồng hồ được mua năm nào, ai là người đi mua và mua ở đâu thì đồng chí không nhớ.

2. Đồng chí Phạm Đỉnh là người trực tiếp bảo vệ Bác trong những năm 1958-1969 đã xác định: 3 chiếc đồng hồ này đã có mặt tại nơi ở và làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh sau khi Người chuyển sang nhà Sàn năm 1958. Bản thân đồng chí Đỉnh cũng đã nhiều lần được nhìn thấy những chiếc đồng hồ mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dùng nhưng cụ thể xuất xứ của chúng thì đồng chí cũng không nhớ.

3. Đồng chí Vũ Kỳ nguyên là thư ký riêng của Bác và sau này là Giám đốc Bảo tàng Hồ Chí Minh cho biết:

Chiếc đồng hồ trên bàn làm việc dưới tầng một nhà Sàn là chiếc đồng hồ báo thức mặt tròn nhãn hiệu của Đức. Chiếc đồng hồ này mua ở cửa hàng cung cấp đặc biệt số 12 Bờ Hồ vào khoảng đầu năm 1964. Đồng hồ làm bằng kim loại, vỏ ngoài mạ màu vàng, cao 12,5 cm (đo cả đế). Đường kính ở mặt 10,5cm. Mặt trước đồng hồ hình tròn có kính mầu trắng, mặt sau lồi, mầu xám, đế của đồng hồ được làm bằng nhựa mầu đen. Bộ phận chỉ giờ có một trụ và 2 kim mầu vàng, không đề chữ số mà thay bằng 13 gạch ngắn ở vị trí các số, ở vị trí số 12 được ghép bằng 2 gạch liền nhau. Phía bên trụ kim có vòng tròn đen, giữa đề chữ “w”, phía dưới trụ kim có dòng chữ: MADE IN GERMANY (Sản xuất ở Đức).

Chiếc đồng hồ trên tủ con đầu giường buồng ngủ trên nhà Sàn là đồng hồ báo thức mặt tròn, được mang từ Trung Quốc về vào cuối tháng 11-1967. Đồng hồ làm bằng kim loại, cao 11 cm, vỏ ngoài màu xanh nhạt, phía trên có quai xách, phía dưới có 3 chân. Mặt đồng hồ hình tròn, có kính mầu trắng, giữa mặt có một trụ 3 kim, kim giây mầu đỏ, kim giờ và kim phút mầu vàng, có 6 chữ số ở vị trí số chẵn phía trên trụ kim có hình bán nguyệt mầu đỏ và in chữ số để chỉ giờ đánh chuông, dưới trụ kim đề chữ Trung Quốc. Mặt sau có 6 bộ phận điều khiển.

Chiếc đồng hồ trên tủ con đầu giường nhà H67 là đồng hồ báo thức mặt tròn nhãn hiệu của Đức. Chiếc đồng hồ này cũng mua ở cửa hàng cung cấp đặc biệt số 12 Bờ Hồ vào đầu năm 1964. Đồng hồ được làm bằng kim loại có chiều cao: 12,5cm (đo cả đế), đường kính mặt trước: 10,5cm (đo trong). Mặt trước của đồng hồ có hình tròn, có kính mầu trắng, vỏ ngoài mạ mầu vàng. Mặt sau lồi. Đế có miếng nhựa mầu đen. Đồng hồ có một trụ, 2 kim và 13 gạch ngắn thay cho chữ số, ở vị trí số 12 được ghép bằng 2 gạch liền nhau. Hai kim và các gạch mầu vàng phía trên trụ kim có chữ “W”, phía dưới trụ kim đề chữ MADE IN GERMANY (Sản xuất ở Đức). Phía sau đồng hồ có 2 trục điều khiển.

Qua những thông tin trên, chứng tỏ ba chiếc đồng hồ này đã có mặt tại nơi ở và làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh trước ngày 2-9-1969. Ba chiếc đồng hồ này là hiện vật gốc, đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh sử dụng trong một thời gian dài từ năm 1964 đến 1969. Là Chủ tịch nước, Chủ tịch Đảng, công việc rất bận nên Bác có phong cách làm việc khoa học và luôn chủ động. Bác thường lên kế hoạch công việc dài ngày, kế hoạch hàng tuần, kế hoạch từng ngày. Điều đó cũng cho thấy sự quý trọng thời gian ở Bác. Trong bức thư Bác viết gửi nhân viên cơ quan Chính Phủ ngày 16-6-1947có câu: “Chớ bao giờ ngồi không. Lúc rảnh việc thì nên nghiên cứu các vấn đề hoặc theo sức mình mà tăng gia sản xuất. Như thế đã bổ ích cho  toàn dân lại vui vẻ cho tinh thần…(1). Bác cũng thường xuyên anh em cán bộ xung quanh rằng: “Tôi khuyên anh em làm việc đúng giờ vì thời gian quý báu lắm. Chớ tắm nước lã nhiều quá. Chớ uống nước lã, chớ ăn no quá, chớ ngủ trưa nhiều”(2). Quý trọng thời gian và yêu lao động nên Bác không muốn mọi người ngồi chơi không. Có hôm đi qua thấy anh em cảnh vệ nằm tán chuyện với nhau sau khi hết giờ gác, Bác nói: Các chú không có việc gì làm à? Nếu không có việc gì thì lấy cái giường dỡ ra rồi lắp lại, nếu còn thì giờ nữa thì ra ngoài kia vật nhau hay tăng gia…Ý Bác muốn là phải tìm việc mà làm, không nên ngồi tán gẫu vì thời gian quý báu lắm.

Bác làm việc hợp lý đòi hỏi phải khéo kết hợp giữa lao động trí óc và lao động chân tay. Đây là điểm nổi bật trong phong cách lao động của Bác. Trách nhiệm vô cùng lớn, công việc lại rất nhiều nhưng Bác vẫn thu xếp được thời gian để đọc sách, dịch sách, làm thơ, viết báo: theo thống kê của Báo Nhân Dân từ năm từ 1951 đến năm 1969, Bác đã viết 1205 bài với 23 bút danh khác nhau. Bút danh CB được dùng nhiều nhất 706 bài, bút danh TL 240 bài. Bận rộn là vậy, Bác vẫn thu xếp thời gian đi thăm các địa phương, tiếp xúc với mọi tầng lớp nhân dân, vẫn tiếp khách nước ngoài và trả lời phỏng vấn của nhiều báo nước ngoài. Một ngày làm việc của Bác cụ thể như sau: Buổi sáng 5h, Bác ngủ dậy, sau đó tập thể dục và đi dạo quanh bờ ao để thư giãn và hít thở không khí trong lành.7 h Bác ăn sáng đến 7 h 30 phút, làm việc đến 11h ăn trưa và nghỉ đến 1 giờ chiều Bác dậy tập thể dục đến 2 giờ, sau đó làm việc cho đến 5 giờ chiều mới nghỉ. Bác thường đi xuống bờ ao cho cá ăn sau đó mới về ăn cơm chiều. Hơn 7 giờ tối, Bác sang nhà Sàn làm việc đến 23 giờ rồi mới tắt đèn đi ngủ. Những hôm đi công tác xa bao giờ buổi tối trước đó Bác cũng chuẩn bị soạn tư trang như: Bút, kính, sổ sách, rồi Bác đi xuống cầu thang dặn các đồng chí cảnh vệ: Sáng mai 5 giờ các chú gọi Bác nhé, mặc dù Bác chưa bao giờ thức dậy muộn sau 5 giờ cả.

Với tác phong làm việc khoa học như vậy, giờ nào việc nấy, chưa bao giờ Bác sai hẹn, hễ có hẹn ai Bác luôn đến trước hoặc ngồi chờ sẵn. Bác thường không hẹn tiếp khách vào đầu giờ làm việc hàng ngày, vì giờ đó công việc đầu tiên là Người xem qua các báo, trước hết là báo Đảng, báo Quân đội nhân dân rồi đến báo Hà Nội mới, báo Tiền phong… sau đó Bác mới tiếp khách. Những lần đi xuống các cơ sở, Bác đều không muốn báo trước, vì theo Bác có đi bất ngờ mới thấy được thực tế ở cơ sở. Hôm nào mà các đồng chí phục vụ Bác báo trước cho các nơi được Bác đến thăm để họ chuẩn bị, nếu Bác biết thì Bác phê bình ngay: Lần sau không cho các chú đi nữa, đi như vậy không thấy hết được những điều cần biết. Và họ mượn vào cớ có Bác đến thăm để ăn uống  linh đình rất mất thì giờ mà lại tốn kém tiền của dân.

Bác làm việc khoa học và đúng giờ nên chiếc đồng hồ đối với Bác là rất cần thiết. Trước khi đi công tác, bao giờ Bác cũng mang chiếc đồng hồ đeo tay nhãn hiệu của Nga đi cùng. Đồng chí Việt Dũng, Cục Cảnh sát- Bộ Nội vụ kể lại: Lần đó, đồng chí được bổ sung về phân đội của đồng chí Quang Trung để học bắn súng Ba-dô-ka. Đang học thì có chỉ thị phải ra sân bay để đón máy bay của quân đồng minh. Sân bay đã sửa xong, chiều hôm ấy nhận được điện sẽ có máy bay tới đón phi công bị rơi của họ. Đồng chí Quang Trung bảo về báo cáo với Bác: “Thưa Cụ 4 giờ máy bay đến ạ”! Bác đang đọc sách thấy đồng chí báo cáo liền bỏ sách xuống hỏi: “Đồng chí nói 4 giờ họ sẽ tới, vậy 4 giờ là mấy giờ?”. Đồng chí không hiểu ý câu hỏi của Bác nên đáp lại như cũ. Bác liền lấy chiếc đồng hồ quả quýt ra chỉ cho đồng chí xem và nói: “Báo cáo quân sự là phải chính xác, nếu không sẽ sai lầm nguy hiểm. Trên mặt đồng hồ có 12 giờ. Vậy đồng chí nói 4 giờ là 4 giờ chiều hay 4 giờ sáng?”(2) Lúc này đồng chí mới hiểu, với Bác giờ giấc phải cụ thể và chính xác, không được nói đại khái chung chung hoặc nói theo kiểu áng chừng.

Đã 45 năm Bác đi xa, nhưng quần thể các nhà di tích, các hiện vật trong Khu Di tích Phủ Chủ tịch vẫn được giữ gìn và bảo tồn vẹn nguyên như lúc sinh thời Bác, minh chứng cho tấm gương đạo đức cao cả, phong cách làm việc hết sức khoa học, cho cuộc sống giản dị, chan hoà với thiên nhiên của Người. Ngoài chiếc đồng hồ trên tủ con đầu giường nhà H67 không cho lên giây cót để chạy mà dừng lại ở 9 giờ 47 phút - thời khắc Bác qua đời vào sáng ngày 2-9-1969, hai chiếc đồng hồ trên bàn làm việc dưới tầng một và trên tủ con đầu giường buồng ngủ trên nhà Sàn hàng ngày vẫn lên giây cót cho chạy chỉ giờ như khi Bác còn sống và đang làm việc. Ba chiếc đồng hồ này vẫn như nhắc nhở mọi người phải biết quý trọng thời gian, làm việc phải đúng giờ, giờ giấc phải cho chính xác, phải biết tận dụng từng giây, từng phút, chớ có lãng phí thời gian, như lời Bác dạy.

Chú thích:

1. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 5, tr.148  

2. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 5, tr.149